Qarshi muhandislik iqtisodiyot

Ikki kanalli fotokalorimetrning 
sxemasi:
1 – yorug‘lik manbai; 2 – yorug‘lik filtri; 
3 – prizma; 4 – ko‘zgu; 5 – o‘lchash kyuvetasi; 
6- etalon kyuvetasi; 7 – fotoelement; 
8 – elektron kuchaytirgich; 9 – o‘lchov asbobi. 

---

159 
oqimi 
taqqoslash 
kanaliga 
yo‘naladi, 
sochilgan 
yorug‘lik 
oqimi 
esa 
o‘lchash 
kanaliga 
yo‘naladi. 
Har 
ikki 
oqim 
obtyurator 4 yordamida navbatma 
- navbat fotoelement 5 ga tushadi. 
Sochilgan yorug‘lik oqimi bilan 
taqqoslash oqimi o‘rtasidagi farq 
(ayirma) 
muallaq 
zarralar 
konsentratsiyasiga bog‘liq bo‘ladi. 
Nefelometrlarda 
yorug‘lik 
oqimlarining kompensatsiyalanish 
prinsipidan foydalaniladi, buning 
uchun ularning notengligi mavjud 
bo‘lganida elektron kuchaytirgich 
chiqishiga 
ulangan 
reversiv 
dvigatel RD asbob strelkasini optik pona 6 sari siljitib, yorug‘lik oqimlarini 
tenglashtiradi. 
Nefelometrlar asosan emulsiyalarni tahlil qilishda va qisman oqova 
suvlardagi neft mahsulotlari miqdorini tahlil qilishda ishlatiladi. 
Turbidimetrik analizatorlar ichimlik va oqova suvlarning loyqaligini, 
tindirgichlar va texnologik uskunalardagi shlam sathini, suspenziyalardagi zarralar 
konsentratsiyasini o‘lchashda qo‘llaniladi. Turbidimetrik analizatorlar suv 
loyqaligini o‘lchaydigan O—3 dan 0—500 mG/l gacha o‘lchash chegarasiga ega, 
o‘lchash xatoligi ±2% dan oshmaydi. 
Konsentratsiyani aniqlashning polyarimetrik usuli ba’zi optik jihatdan aktiv 
moddalarning ulardan o‘tayotgan qutblangan yorug‘likning qutblantirish tekisligini 
aylantirish xossasidan foydalanishga asoslangan. Optik jihatdan aktiv moddalari 
bor eritmalar qutblanish uchun qutblanish tekisligini aylantirish burchagi 
а
eritma 
qalinligi bir xil turganida shu eritma qatlamiga mutanosib bo‘ladi: 
а
= 
а
0
∙ 
l∙
с,
(31.4) 
bu yerda а
0
—qutblanish tekisligining qutblangan yorug‘lik haroratiga, uning to‘lqin uzunligiga 
bog‘liq bo‘lgan solishtirma aylanishi; l — qatlam qalinligi; с — eritmaning konsentratsiyasi. 
Shunday qilib, α
0
ning qiymatini bilgan holda, 
l
ni o‘lchangan qiymati 
bo‘yicha konsentratsiya
 с
ni aniqlash mumkin. 
31.7- rasmda avtomatik polyarimetrning prinsipial sxemasi keltirilgan. 
Yorug‘lik nurlari manba 1 dan chiqib linza 2 yordamida parallel tutamga yaqinroq 
yorug‘lik tutamiga aylantirilgach, interferension filtr 3 dan o‘tib, monoxromatik 
bo‘lib qoladi. Polyarizator 4 bu nurlanishni azimuti ma’lum qutblangan chiziqli 
31.6 –
 rasm. Nefelometrning prinsipial