Qarshi muhandislik iqtisodiyot

Pyezoelektrik manometrlarning 
ishlash prinsipi ba’zi kristall moddalarning 
mexanik kuch ta’sirida elektr zaryad hosil qilish qobiliyatiga asoslangan. Bu 

---

87 
hodisa pyezoeffekt deb ataladi. Pyezoeffekt kvars, turmalin, segnet tuzi, bariy 
titanat va boshqa moddalar kristallarida kuzatiladi. Bu tipdagi asboblarda 
ko‘pincha kvars ishlatiladi. Kvarsning pyezoelektr effekti +500°Сgacha bo‘lgan 
temperaturaga bog‘liq emas, lekin +570°С dan oshgan temperaturada bu effekt 
nolga teng bo‘lib qoladi. 
Pyezokvars manometrning tuzilish sxemasi 16.4-
rasmda keltirilgan. O‘lchanayotgan bosim membrana 1 
orkali kvars plastinkalar 7 ga ta’sir qiladi. Bu 
plastinkalarning metall qistirma 3 ga tegib turgan ichki 
tomonida bir xil ishorali zaryadlar paydo bo‘ladi. 
Plastinkalarning ichki tomonidagi potensial kistirma 3 
bilan ulangan va izolyatsiyalangan o‘tkazgich 4 orqali 
olinadi, plastinkalarning ustki tomonidagi potensial esa 
korpus, metall qistirmalar 2 va 5, membrana 1 va 
soqqacha 6 orqali olinadi. O‘lchanayotgan bosimga 
proporsional bo‘lgan potensiallar farqi plastinalar 7 dan 
olinib, 
kuchaytiruvchi 
lampa 
to‘riga 
uzatiladi. 
Zo‘riqqan kuchlanish tegishli elektr o‘lchov asboblari 
orqali 
o‘lchanadi. 
O‘lchov 
asboblari 
sifatida 
elektrometrik lampalar va katodli yoki shleyfli 
ossillograf, o‘zgarmas tok voltmetrlari, shuningdek 
elektrostatik voltmetrlar qo‘llanadi. 
16.4-rasm. Pyezokvarsli manometr. 
Membrana 1 tomonidan tushadigan F kuch ta’sirida plastinka 7 tekisliklarida 
paydo bo‘ladigan elektr zaryadi quyidagi formula bilan topiladi: 
,
P
S
K
F
K
Q





(16.5) 
bunda R-effektiv yuzi S bo‘lgan membrana 1 ga ta’sir etuvchi bosim; K — 
pyezoelektrik doimiy. kl/Н. 
100 mPa (1000 kgk/sm2) va undan yuqori bosimlarni o‘lchashga imkon 
beruvchi pyezokvarsli manometrlar tez o‘zgaruvchi bosimlarni o‘lchashda keng 
qo‘llanadi. Pyezoeffektning afzalligi uning inersionsizligidir. Bu asboblarning 
bosimlari tez o‘zgaradigan protsesslarni (kavitatsiya, portlash) o‘rganishda juda 
qulay. Pyezoelektr manometrlarda o‘lchash xatoligi ±1,5...2%.