Qarshi muhandislik iqtisodiyot

 

---

185 
38-MAVZU.TITRLASH. AVTOMATIK TITRLASH USULLARI.
Reja 
1.
Titrlash. Avtomatik titrlash usullari.
Titrlash 
— eritmalarni miqdoriy tahlil qilishning keng tarqalgan universal 
usullaridan bo‘lib, zavod laboratoriyalarida bajarilgan tahlillarning asosiy qismi 
shu usulga to‘g‘ri keladi. Avtomatik titrlash uchun asboblar (avtomatik 
titrometrlar)ning qo‘llanilishi tahlillar o‘tkazish tezligini keskin oshiradi, ko‘pgina 
hollarda ularning aniqligini orttiradi, ko‘p sonli laborantlar-analitiklarni 
kamaytiradi. 
Eritmada boshqa komponentlar bilan turgan, tabiati ma’lum bo‘lgan modda 
A ning konsentratsiyasini aniqlash 
titrlash
deb ataladi. Buning uchun maxsus 
reagent В tanlanadi, uni titrlovchi modda (titrant) deb ataladi, u quyidagi sxema 
bo‘yicha tahlil qilinayotgan aralashmaning ma’lum komponentiga tanlab reaksiya 
ko‘rsatadi: 
A+B→M+N , (38.1) 
bu yerda, М va N — titrlash reaksiyasining mahsulotlari.
Titrlovchi modda В ni namunadagi modda A ning hammasi reaksiyaga 
kirmaganiga qadar qo‘shiladi. Bu yerda, titrlovchi modda miqdori Q
B
boshlang‘ich 
namunadagi titrlanayotgan moddaning miqdori Q
A
ga ekvivalent bo‘ladi. 
Q
A
=K
p
∙Q
B
, (38.2) 
bu yerda К
р
 — titrlash reaksiyalarining stexiometrik koeffitsiyenti. 
Titrlanadigan modda miqdori 
Q
A
=C
A
∙Q
пр
, (38.3) 
bu yerda С
А
 — tahlil qilinayotgan aralashmadagi modda A ning konsentratsiyasi; Q
np
 = const — 
boshlang‘ich namuna miqdori.
Titrlovchi moddaning ekvivalent miqdori 
Q
B
=C
B
∙V
B
, (38.4) 
bu yerda С
в
— titrlovchi moddaning konsentratsiyasi; V
B
— titrlovchi moddaning ekvivalent 
hajmi. 
Q
А
va Q
B
ning miqdorlarini (38.2) tenglamaga qo‘yib, izlanadigan 
konsentratsiya С
А
ning titrlovchi moddaning ekvivalent hajmiga bog‘liqligini hosil 
qilamiz: 
C
A
=K
τ
∙V
B
, (38.5) 
bu yerda, 
 
const
Q
C
K
K
пр
B
p




. 

---

186 
Shunday qilib, titrlashda namunadagi komponentning aniqlanadigan 
konsentratsiyasining o‘lchovi titrlovchi moddaning ekvivalent hajmidan iborat 
bo‘ladi. 
Titrlash reaksiyalarining borishini nazorat qilish uchun ishlatiladigan 
asboblarning ishlash prinsipiga qarab titrlashning quyidagi xillari bo‘ladi: 
konduktometrik, potensiometrik, amperometrik va fotometrik. 
Titrlash jarayoni diskret (davriy) va uzluksiz bo‘lishi mumkin. Davriy 
titrlashda tahlil qilinayotgan moddaning alohida namunasi (dozasi) tahlil qilinadi. 
Uzluksiz titrlashda tahlil qilinayotgan moddaning sarf bo‘yicha stabillashgan oqimi 
tahlil qilinadi, bu modda uzluksiz ishlovchi reaktorga kirib turadi. Uzluksiz 
titrlashda titrlovchi moddaning ekvivalent sarfi aniqlanadigan komponentning 
o‘lchovi bo‘ladi, ya’ni 
С
А
=K
Т
1
∙q
В
экв
, (38.6) 
bu yerda, 
;
*
1
const
q
C
K
K
A
B
p
T


q
А
=const — tahlil qilinayotgan modda A oqimining sarfi; q
В
экв
—titrlovchi modda В ning 
ekvivalent sarfi. 
Avtomatik titrlash usuli bilan tahlillarni avtomatik tarzda bajarish uchun 
mo‘ljallangan asboblar titrometrlar deb ataladi. Vazifasiga ko‘ra avtomatik 
titrometrlar laboratoriya va ishlab chiqarish titrometrlariga bo‘linadi. Laboratoriya 
titrometrlari yarim avtomatik asboblardir, chunki titrlash siklining barcha 
tayyorgarlik va yordamchi operatsiyalari qo‘lda bajariladi. Ishlab chiqarishdagi 
avtomatik titrometrlar sanoat sharoitida texnologik jarayonlarni uzluksiz siklik 
yoki uzluksiz avtomatik tarzda tahlil qilish uchun mo‘ljallangan. 
Uzluksiz ishlaydigan avtomatik titrometrning prinsipial sxemasi 38.1-
rasmda ko‘rsatilgan. 
38.1 – rasm
.