Qarshi muhandislik iqtisodiyot

2. Rotatsion qovushqoqlik o‘lchash vositalari. 
Suyuqliklar 
qovushoqligini 
o‘lchashda 
hamda 
ularning 
reologik 
xususiyatlarini o‘rganishda rotatsion viskozimetrlardan foydalanish qulay. 
Bu 
36.1 – rasm. Erkin tushuvchi sharchali avtomatik viskozimetrning 
sxemasi. 

---

180 
asboblar tekshirilayotgan suyuqlik hosil qiluvchi qarshilik momentlari va 
aylantiruvchi momentlarni o‘lchashga asoslangan. 
Qovushoq suyuqlikda jism aylanganida qovushoqlik qarshiligi teskari ta’sir 
etuvchi moment hosil qiladi. Agar jism doimiy tezlik bilan aylansa, bu moment 
suyuqlik hosil qiladigan aylantiruvchi momentga teng va dinamik qovushoqlikka 
mutanosib bo‘ladi: 
M=K∙μ∙ω , (36.3) 
bu yerda М — aylantiruvchi moment, Nm; К — asbob doimiysi; μ — 
dinamik qovushoqlik, Pa∙s; 
w
— aylanuvchi jismning burchak tezligi, 1/s. 
Rotatsion viskozimetrlar aylanuvchi jism shakli va aylantiruvchi momentni 
o‘lchash usuliga ko‘ra bir-biridan farq qiladi. Boshqa asboblarga nisbatan koaksial 
silindrli, aylanuvchi jism va tahlil qilinayotgan suyuqlikka cho‘ktiriladigan 
aylanuvchi parallel diskli asboblar ko‘proq ishlatiladi. 36.2 - rasmda rotatsion 
viskozimetr turlarining prinsipial sxemalari ko‘rsatilgan. 
Koaksial silindrli viskozimetr (36.2-rasm, a) tashqi silindri tahlil 
qilinayotgan suyuqlik bilan to‘ldirilgan ikki silindrdan iborat. Tashqi silindr 2 
o‘zgarmas tezlik bilan aylanganda dvigatel 1 ta’sirida suyuqlik statsionar aylanish 
holatiga keladi va aylantiruvchi momentni ichki silindr 3ga uzatadi. Bu silindrni 
tinch holatda saqlash uchun silindrga kattaligi teng, lekin teskari ishorali kuch
momenti ta’sir qilishi kerak. Bu kuch, rasmda ko‘rsatilganidek, kalibrlangan yuk 4 
yordamida hosil qilinadi. 
36.2 – rasm.Rotatsion viskozimetr. 

---

181 
Laminar harakatda kuch momenti bilan ko‘rilayotgan suyuqlikning 
qovushoqligi quyidagicha bog‘langan 
2
2
2
2
r
R
r
R
w
l
M








, (36.4) 
bu yerda, М — kuch momenti, N • m; l — ichki silindrning uzunligi, m; w — tashqi silindr 
aylaniishining burchak tezligi, 1/s; R va г — tashqi va ichki silindrlarning radiusi, m. 
Viskozimetrlarning tashqi va ichki silindri harakatsiz bo‘ladi. 
Tekshiriladigan suyuqlikka cho‘ktiriladigan aylanuvchi jism (36.2- rasm, б) 
sharsimon yoki silindrik rotor 1 kabi ishlaydi. Bu rotor dvigatel 2 yordamida 
o‘zgarmas aylanishlar chastotasi bilan aylantiriladi. Suyuqlikning rotor aylanishiga 
ko‘rsatilgan qarshiligi maxsus qurilma 3 yordamida o‘lchanadi. 
Aylanuvchi diskli viskozimetr (36.2- rasm, в) tekshirilayotgan suyuqlikka 
cho‘ktirilgan ikki parallel disk 2 va 3 dan iborat. Disk 2 dvigatel 1 yordamida 
ravon aylanadi. Tekshirilayotgan suyuqlikning qovushoqlik xususiyati tufayli disk 
3 ga aylantiruvchi moment uzatiladi. Bu aylantiruvchi moment suyuqlik 
qovushoqligiga mutanosib bo‘lib, hisoblash asbobi bilan bog‘langan silindrik 
prujina 4 yordamida muvozanatlanadi. 
Aylanuvchi diskli viskozimetrlardan suyuqliklarning qovushoqligini 
uzluksiz o‘lchashda ham foydalanish mumkin. 
Rotatsion viskozimetrlarning o‘zgarmas koeffitsiyentlari analitik ravishda 
yoki etalon suyuqliklar bo‘yicha tajriba yo‘li bilan aniqlanadi. Rotatsion 
viskozimetrlarning o‘lchash chegarasi 0,01...1000 Pa s.