Qarshi muhandislik iqtisodiyot

prinsipial sxemasi 

---

137 
27-MAVZU.SATH O‘LCHASHNING ELEKTR VOSITALARI.
Reja 
1.Электр сатҳ ўлчагичлар.
2.Elektr o‘tkazuvchanlik.
1.Электр сатҳ ўлчагичлар.
 
Elektr sath o‘lchagichlarda 
suyuqlik sathning holati biror elektr signaliga 
o‘zgartiriladi. Elektr sath o‘lchagichlar orasida eng ko‘p tarqalgani sig‘imli va 
aktiv qarshiliklarning o‘zgarishiga muvofiq o‘lchashga acoclangan asboblardir. 
Suyuqlik sathining o‘zgarishi bilan bog‘liq ravishda elektrodlar orasidagi 
elektr sig‘im o‘zgarishiga asoslangan asbob 
sig‘imli sath o‘lchagich 
deb ataladi. 
Bunda, suyuqlikning dielektrik xususiyatlari nazorat qilinadi. Suyuqlik sathini 
sig‘imli sath o‘lchagich yordamida o‘lchashning prinsipial sxemasi 27.1-rasmda 
ko‘rsatilgan. Bu o‘lchagich silindrik kondensator va o‘lchov asbobidan iborat. Sath 
o‘lchanishi kerak bo‘lgan suyuqlik quyilgan idishga izolyatsion material bilan 
qoplapgan elektrod 2 tushiriladi. Elektrod idish devorlari bilan birgalikda silindrik 
kondensatorni hosil qiladi, uning sig‘imi suyuqlik sathi o‘zgarishi bilan o‘zgaradi. 
Sig‘imning kattaligi elektron kuchaytirgich 3 orqali kuchaytirilib, signalizator yoki 
o‘lchov asbobi 4 ga uzatiladi. 
Sig‘imli sath balandlik o‘lchagichlarni silindrik va plastinkali turda, 
shuningdek, qattiq sterjen ko‘rinishida chiqariladi. 
O‘zgartkichning sig‘imi ikki qism sig‘imi — suyuqlikka botirilgan 
ε
с
dielektrik o‘tkazuvchanlikli va muhitda joylashgan 
ε
М
(havo uchun 
ε
М
= 1) 
dielektrik o‘tkazuvchanlikli qismlar sig‘imlari yig‘indisiga teng. 
27.1 – rasm.Sig‘imli sath o‘lchagichning sxemasi

---

138 
Silindrik o‘zgartkichning sig‘imi (27.1- rasm, б) quyidagicha ifodalanadi: 
































d
D
h
H
h
d
D
h
H
d
D
h
C
C
C
M
c
М
с
h
H
h
lg
)
(
24
.
0
lg
)
(
24
.
0
lg
24
.
0




, (27.1) 
bu yerda, h — sathning o‘lchanayotgan balandligi, sm; Н — idish balandligi, sm; D va d — 
o‘zgartkich naychalarining tashqi va ichki diametrlari, sm; С — silindrik o‘zgartkichning sig‘imi, п Ф. 
Agressiv, lekin elektr tokini o‘tkazmaydigan suyuqliklar sathini o‘lchashda 
o‘zgartkich qoplamalari kimyoviy turg‘un qotishmalardan tayyorlanadi yoki har 
bir qoplama korroziyaga qarshi modda (viniplast yoki ftoroplast) bilan qoplanadi. 
Bu qoplamalarning dielektrik xususiyatlari hisoblashlarda e’tiborga olinadi. Elektr 
o‘tkazadigan suyuqliklar sathini o‘lchashda ham qoplamalar izolyatsion modda 
bilan qoplanadi. 
Elektr sig‘imi, odatda, rezonans va ko‘prik sxemalari yordamida o‘lchanadi. 
Rezonans usulida o‘lchanayotgan sig‘im induktivlik konturiga parallel ulanadi va 
rezonans konturini hosil qiladi. Rezonans konturi o‘zgartkichning ma’lum 
boshlang‘ich 
sig‘imdagi 
ta’minlovchi 
chastota 
rezonansiga 
rostlanadi. 
O‘zgartkichning sig‘imi nazorat qilinayotgan muhit kerakli sathga erishgan yoki 
erishmaganligini ko‘rsatadi. Bu sig‘im o‘zgarishi natijasida uning chastotasi 
o‘zgaradi va rezonans buziladi. Bu usul ko‘pchilik sig‘imli sath signalizatorlarida 
ishlatiladi. 
Ko‘prik usulida nazorat qilinayotgan sig‘im ko‘prikning bir yelkasiga 
ulanadi. Sath o‘zgarishi bilan sig‘im o‘zgaradi va ko‘prikda nomuvozanat holat 
vujudga keladi. Nomuvozanatlik signali kuchaytirgich orqali sath birligida 
darajalangan ko‘rsatuvchi elektr asbobiga uzatiladi. 
Ko‘prikli 
sxemalar 
eng 
sodda hisoblanadi. Sathni œlchash 
elektron indikator EIU (27.2-rasm) 
sxemasi bunga misol bo‘la oladn. 
Ko‘prik 
Тр 
transformatorning 
ikkita ikkilamchi chulg‘ami I va II 
o‘zgartkichni 
sig‘imi 
С
пр
va 
qo‘shimcha kondensator С dan 
iborat. Ko‘prik suyuqlikning nol 
sathida 
muvozanatlashgan, 
bu 
yerda, kuchaytirgichning kirishi va 
chiqishida signal nolga teng. Sath 
ortishi bilan С
пр
sig‘imi ortadi, 
ko‘prik nomuvozanatligi ortadi va 
kuchaytirgich kirishidagi kuchlanish ortib boradi. Bu signal kuchaytirgich EK 
27.2 – rasm. Sathni elektron indikatori EIU