Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

Kunnin
g y
oru
g’ d
av
ri
, s
oa
tl
ar
 
 
Yilning fasli va hududning kengligi, graduslar 

---

 
19 
 
 
1.2-rasm. Markaziy Osiyo mamlakatlarida quyosh radiatsiyasining 
taqsimlanishi 
 
      Ulardan  issiqlik  tashuvchi  sifatida  suv,  havo  yoki  antifrizlar  ishlatish 
mumkin.  Ikkinchi  holatda  esa,  yorug‘lik  oqimi  energiyasi  fotoelektr 
o‘zgartirgichlarda  bevosita  elektr  energiyasiga  aylanadi  yoki  issiqlik  elektr 
stansiyalarning an’anaviy sxemalar ishlatiladi. 
Insoniyat  qadim  zomonlardan  quyoshning  qudratini  sezganlar  va  o‘zlarini 
bir  umr  unga  bog‘liq  ekanliklarini  his  qilganlar.  Shuning  uchun  quyoshdan 
to‘xtovsiz ko‘proq foydalanishni o‘ylaganlar. Avval quyosh nuridan qo‘shimcha 
energiya  olish  suvni  va  binolarni  isitish,  dengiz  suvlarini  tozalash  va  boshqa 
maqsadlarini amalga oshirishga harakat qilishganlar. 
Hozirgi  kunda  dunyodagi  barcha  mamlakatlarda  ekologik  toza  energiya 
hisoblangan  quyosh  energiyasidan  foydalanishga  harakat  qilinmoqda.  Quyosh 
nurlari  energiyasi,  issiqlik  hamda  elektr  energiyasi  ishlab  chiqarishda 
foydalanilmoqda [37]. 
Birinchi  holatda  yassi  konsentratsiyalashgan  quyosh  kollektorlari 
qo‘llanilsa,  ikkinchi  holatda  yorug‘lik  oqimi  energiyasi  fotoelektr 
o‘zgartirgichlar  yordamida  bevosita  elektr  energiyasiga  aylantiriladi  (yoki 
quyosh  nuridan  olingan  issiqlik  energiyasidan,  ana’naviy  issiqlik  elektr 
stansiyalaridagidek foydalaniladi). 

---

 
20 
Past temperaturali (100 
0
C gacha) issiqlikni quyosh energiyasi yordamida 
olish,  hozircha  ishlab  chiqilgan  texnalogiyalar  bo‘yicha  uncha  murakkab  emas 
va u yer yuzasining har xil nuqtalarida uzoq vaqt rivojlanish tarixiga ega. 1.3 va 
1.4- rasmlarda quyosh nurlarini yig‘uvchi qurilmalarning turlari ko‘rsatilgan. 
Quyosh  energiyasidan  issiqlik  olish  uncha  qiyin  jarayon  emas.  Nazariy 
jihatdan  quyosh  nurlarini  yig‘uvchi  moslamalar  yordamida  5600 
0
C  ga  yaqin 
issiqlik  olish  mumkin.  Dunyoda  ikkita  ulkan  quyosh  pechlari  mavjud: 
O‘zbekiston  Respublikasi  va  Fransiyada.  O‘zbekistondagi  (1.4-  rasm)  quyosh 
pechining temperaturasi t
0
 =4000-4500 
0
C ga teng, Fransiyada ishga tushirilgan 
quyosh pechining temperaturasi esa t
0
 =3800 
0
C ga yetadi [30].