Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti texnologiya fakulteti

Turkum- qattiq qanotlilar- Coleoptera 
 
Markaziy Osiyoda bedaga o‘simlik bitlarining to‘rtta turi zarar etkazadi.
1) no‘xat biti 
2) akatsiya biti 
3) xoldor bit 
4) ildiz biti 
Bitlar so‘rishi natijasida beda o‘simligi juda kuchsizlanib qolib, xashak va 
urug‘ hosili kamayadi. 
No‘xat biti o‘simlik bitlarining eng yirik turlaridan biri bo‘lib, qanotsiz 
turlarining uzunligi 3,5-4,9 mm, qanotlilariniki 2,3-3,5 mm keladi. Mo‘ylovlari 
tanasidan uzunroq; oyoqlari va shira naychalari uzun; dumi nashtarsimon bo‘lib, 
uning uzunligi shira naychalarining yarmiga etib turadi. 
Qo’ng`izining tanasi to’rtburchak shaklida bo’lib, 4-5 mm ga etadi, boshining 
oldingi qismi pastga tomon bukilib turadi. Qanot ustliklari qornini oxirigacha etib 
bormaydi va uchi yumaloq bo’ladi. Tuxumi cho’zinchoq oval shaklda, sariq 
yaltiroq tusda bo’lib, 0,5-0,6 mm gacha etadi. Lichinkasi birinchi yoshda qizg`ish, 
ikkinchi yoshidan boshlab sarg`ish rangga kiradi, uzunligi 5-6 mm, oyoqsiz bo’lib, 
oyoqlar o’rnida do’mboqchalar mavjud. Bosh qismi ko’krak tomonga bir oz egilib 
turadi. 
G`umbagi sariq rangli bo’lib, ochiq tipda va 5 mm uzunlikka ega. No’xat 
qo’ng`izi voyaga etgan qo’ng`iz holatida no’xat doni ichida qishlaydi. Bahorda 
harorat +20 C
0 
dan past bo’lmagan paytda donni teshib chiqadi. Ular no’xatga 

---

~ 42 ~ 
gullaydigan davrda tushadi. Chang va gultoj bilan oziqlangachgina juftlashadi. 
Urg`ochisi tuxumlarini no’xatni dukkaklariga qo’yadi. Bitta urg`ochisi o’rtacha 130 
dona, ko’pi bilan 730 tagacha tuxum qo’yadi. 
Tuxumdan chiqqan lichinkalar avval dukkak ichiga kirib uning to’qimasi bilan 
oziqlanadi, so’ngra donni ichiga kiradi. Bitta donga bitta lichinka kiradi. 
Lichinkalar asosan oziq moddalar bilan oziqlanadi, ko’p hollarda urug` murtagini 
yemaydi. 
Xoldor bit qanotsizining tanasi ko‘pincha sarg‘ish rangda tovlanib turadigan 
rang par yashil tusda bo‘lib, uzunligi 1,7-2,2 mm keladi. 
No‘xat va xoldor bitlar beda barglarining pastki tomonida hamda bedaning 
poyalarida galalashib yashaydi.