Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti «sohaning texnologik o’lchashlari va asboblari» fanidan ma’ruzalar matni

Kengayish termometrlari	Suyuqlikka oid shisha termometrlar	-200
600
Dilatometrik va bimetalli termometrlar	-150	700
Manometrik termometrlar	Gazli	-150	1000
	Suyuqlikli	-150	600
	Bug’-suyuqlikli(kondensatsion)	-50	300
Termoelektrik termometrlar	Termoelektrik termometrlar	-200	2500
Qarshilik termometrlari	Metall (o’tkazgichli) qarshilik termometrlari	-260	1100
	Yarim o’tkazgichli qarshilik termometrlari	-272	600
Pirometrlar	Kvazimonoxromatik priometrlar	700	6000
	Spektral nisbatli priometrlar	300	2800
	Тўлиқ нурланиш пирометрлари	-50	3500

1. 
   Temperatura ta’sirida o’zgargan termoelektr yurituvchi kuchning o’zgarishiga asoslangan termoelektr termometrlar;
   
2. 
   O’tkazgich va yarim o’tkazgichlarning temperaturasi o’zgarishi sababli elektr karshilikning o’zgarishiga asoslangan qarshilik termometrlari;
   

Nurlanish termometrlari. Ular orasida eng ko’p tarqalganlari: a) optik pirometrlar – issiq jismning ravshanligini o’lchash asbobi; b) rangli pirometrlar (spektral nisbat pirometrlari), jismning issiqlikdan nurlanish spektridagi energiyaning taqsimlanishini o’lchashga asoslangan; v) radiatsion pirometrlar – issiq jism nurlanishining quvvatini o’lchashga asoslangan.
Nazorat savollari:

1. 
   Harorat nima?
   
2. 
   Temperatura tushinchasini fanga kim birinchi bo’lib tadbiq etgan?
   
3. 
   Haroratning qanday shkalalarini bilasiz?
   
4. 
   Qanday turdagi harorat o’lchash vositalari mavjud?
   
5. 
   Mexanik termometrlarga qanday turdagi termometrlar kiradi?
   

5-Mavzu: KENGAYISH TERMOMETRLARI.


Reja:
1. Suyuqlikli termometrlar.
2. Mexanik termometrlar.
3. Manometrik termometrlar.


Suyuqlikli termometrlar. Suyuqlikli termometrlar –200°С dan +600°С gacha oraliqdagi temperaturani o’lchash uchun ishlatiladi. Shisha termometrlarning ishlatilish usuli sodda, aniqligi yetarli darajada yuqori va arzon bo’lgani sababli laboratoriya va sanoatda keng tarqalgan. Suyuqlikli termometrlarning ishlash prinsipi termometr ichiga o’rnatilgan termometr suyuqligining hajmi temperatura ko’tarilishi yoki pasayishida o’zgarishiga asoslangan. Shisha termometrlarning suyuqligi sifatida simob, toluol, etil spirt (etanol), kerosin, petroley efir, pentan va boshqalar ishlatiladi. Ularning qo’llanilish chegaralari 5.1-jadvalda keltirilgan.
Suyuqlikli termometrlar orasida eng ko’p tarqalgani simobli termometrlardir.
5.1-jadval
Termometrlarga solinadigan suyuqliklar