Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti «sohaning texnologik o’lchashlari va asboblari» fanidan ma’ruzalar matni

Temperaturani maxsus o’lchash uchun termometrlar


Qattiq jismlar sirtining temperaturasini o’lchash. Sirtlarning temperaturasini kontaktli va kontaktsiz usullar bilan o’lchash mumkin. Temperaturani kontaktli termometrlar bilan o’lchashda, odatda, ikkita muammo mavjud:

1. 
   termometr va o’lchanayotgan sirt temperaturalarining tengligini ta’minlash;
   
2. 
   termometr bilan o’lchash joyida temperaturaning yoki sirtning temperatura maydonining buzib ko’rsatilishini yo’qotish.
   

Termometr va o’lchanayotgan sirt temperaturalarining tengligini ta’minlash uchun o’lchash obyekti sirtidan termometrga issiqlik o’tkazishning eng yaxshi sharoitlarini yaratish lozim. Yaxshi issiqlik kontaktini ta’minlash uchun maxsus tayyorlangan termometrni sirtga yelimlash, kavsharlash yoki payvandlash maqsadga muvofiq.
Ulchash obyekti sirtining temperaturasi yoki temperatura maydonining buzilishiga termometrning o’lchanayotgan sirtga qo’shimcha issiqlik olib kelishi yoki olib ketishi sababi bo’lib, xizmat qilganda yuz beradi. Shuning uchun sirt tempe­raturasini o’lchash joyida qo’shimcha issiqlik almashish bo’lmaydigan sharoitlar yaratish kerak. Ba’zan termometr orqali issiqlik almashishdan qochish mumkin bo’lmaganda, shu issiqlik almashishnn temperatura o’lchanadigan joydan boshqa joyga ko’chirishga harakat qilinadi.
Sirt temperaturasini, masalan, truboprovod temperaturasini uzluksiz o’lchash uchun termometrni sirtga maxsus qisqich bilan taqab qo’yiladi. Truboprovodning izolyatsiyasi borligi o’lchash joyidan issiqlikning chiqib ketishi (yoki issiklik kirib kelishi) amalda mumkin emasligini taqozo qiladi va shuning uchun termometr sirt temperaturasini buzib ko’rsatmaydi.
Harakatdagi sirtlarning (valchalarning, kalandrlarning va b. ning) temperaturasini o’lchash anchagina murakkab. Bunday holda nurlanish bo’yicha kontaktsiz o’lchash usullaridan foydalanish maqsadga muvofiq. Ammo bu usullarni qo’llashni amalga oshirila olmaydi, chunki o’lchanayotgan sirtni to’g’ridan-to’g’ri ko’rish mumkin emas va h. Shuning uchun kontaktli termometrlar keng qo’llaniladi. Bunda termopriyomnik bilan temperaturasi o’lchanayotgan sirt ishqalishiga bog’liq bo’lgan qator qo’shimcha xatoliklar paydo bo’ladi. Shu xatoliklar termopri­yomnik kontaktining to’g’riligiga, nazorat qilinayotgan sirt tozaligiga va boshqa faktorlarga bog’liq. Sirt aylanma harakat qilganda signalning uzatilishi aylanma kontaktli qurilma orqali amalga oshiriladi. Uning sodda varianti kontakt halqalaridir.