Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti neft va gaz fakulteti «neft va gaz olishning texnologiyasi va texnikasi»

O„rtacha qatlam bosimi. O‗rtacha qatlam bosimi bo‗yicha qatlamning umumiy holati va quduqni ishlatish imkoniyati va usulini asoslovchi energetik tavsifi baholanadi. Uyumning har xil qismida joylashgan va turli kollektorli qatlamdan mahsulot olinganlik darajasi bo‗yicha lokal qatlam bosimini tavsiflovchi quduqning statik bosimi turlicha bo‗ladi. Shuning uchun o‗rtacha qatlam bosimi degn tushunchadan foydalaniladi. O‗rtacha qatlam bosimi to‗r alohida quduqlarda Ri o‗lchanib hisoblanadi. Bir quduqda m marta o‗lchash orqali olingan o‗rtacha arifmetik bosimi quyidagiga teng bo‗ladi.
m
Рi
Р
1

ср
m (2.1) Bu kattalik haqiqiy o‗rtacha integral qatlam bosimini aniq tavsiflay olmaydi uyumning ma‘lum qismi bo‗yicha gurihlanganda juda farq qiladi.
Maydon bo‗yicha o‗rtacha qatlam bosimi quyidagicha ifodalanadi.

n
Р f
i
i
Р

1
ср

n
f i
1
(2.2)
bu yerda fi – i chi quduqqa to‗g‗ri keluvchi maydon, Pi – i chi quduqqa to‗g‗ri keluvchi statik bosim, n - quduqlar soni.
Bu bosim qatlamning energetik holatini to‗liq tavsiflab, faqat uyumning har xil hududi qalinligi turlicha bo‗lib, shuni etiborga olinmaydi. Shuning uchun hajim bo‗yicha o‗rtacha qatlam bosimi tushinchasi kiritiladi. Hajim bo‗yicha o‗rtacha qatlam bosimida nafaqat fi – i chi quduqqa to‗g‗ri keluvchi maydoni, hamda quduq joylashgan hududdagi o‗rtacha qatlam qalinligi hi ham e‘tiborga olinadi. Shunday qilib,
nР f h
i i i
Р  1
ср
nf hii
1
(2.3)
O‗rtacha qatlam bosimi izobar xaritasi orqali aniqlanadi (bosimga teng chiziqlar orqali). Buning uchun ikki qo‗shni izobarlar oralig‗idagi maydon planimetr yordamida aniqlanadi va bu maydondagi o‗rtacha qatlam bosimi, ikki qo‗shni izobarlar o‗rtacha arifmetigi olinib izobarlar oralig‗idagi maydonga ko‗paytirib qo‗shish orqali hisoblanadi. Jami yig‗indini maydonlar yig‗indisiga bo‗linadi.
Agar izobar xaritasiga qalinligi ko‗rsatilgan maydon xaritasini qo‗ysak, unda qatlam bosimini qatlam hajmi bo‗yicha o‗rtacha qatlam bosimini (2.3) formuladan foydalanib aniqlashimiz mumkin. Bunda fi – bir xil qalinlikka ega hi ikki izobar oralig‗idagi maydon qismi, Pi - ikki izobar oralig‗idagi o‗rtacha qatlam bosimi. Bu usul o‗rtacha qatlam bosimini obektiv baholash imkonini beradi.