Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti muhandislik texnologiyasi fakulteti oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi

f  ktcd  м

bu erda: K - kondensatlanayotgan bugdan yog’ga issiqlik uzatish koeffisie ^{f   34м2}nti K=1676 kDj/m². grad.soat (jadvaldan)

Qurilmaga olti seksiyali isitish yuzasi 6.6=36 m²bo’lgan zmeevikni qabul kilamiz.

Zmeeviklar diametri 38/3 mm bo’lgan trubalardan tayyorlanadi.

Zmeevikning trubalar uzunligini z quyidagi tenglamadan topildi:

f d_ер  Zм²

bu erda: d_er- trubaning o’rtacha diametri, m

f `- isitish yuzasi, m²

f 6

Z  d_ер  3140,035  55м 

Zmeevik qurilmaning pastki kismida joylashgani uchun va butun uzunligi bilan suyuqlikda bo’lgani uchun zmeevik balandligi N=1200 mm ga teng kilib qabul kilamiz (konstruktiv hisob bo’limiga karang 5.1) Trubalar orasidagi kadamni

t = (2 3) dn,mt = 2 0,08m deb qabul kilamiz.

_{Z meevikdagi} n ^{ н} 1^1200116 sonini quyidagi formuladan

t

hisoblaymiz:

Zmeevikdiametrini 600 mm deb olamiz.

2. Atrof muxitga issiqlik yukotishni kamaytirish uchun qurilmani tashki tarafdan izolyasiyalovchi qatlam bilan koplanadi.

Zarur bo’lgan izolyasiyalovchi qatlam qalinligi hisobini rektifikasion minora misolida kurib chiqamiz.

Minora diametri - 2m

Minora balandligi - 12m

Qurilma devorining xarorati t_ct =100⁰S

Izolyasiyaning tashki yuzasi xarorati t_n=36⁰S

Atrofdagi xavo xarorati t_g=20⁰S

Izolyasiya k.p.d.si _iz = 35 %

Apparatning tashqi yuzasini hisoblaymiz, taglik va qopqoqni hisobga olib f 82m²

Tashki izolyasiyalangan minora yuzasidan xavoga issiqlik berish koeffisienti:

l₂ = 9,74+0,07 (t_ct - t_v) = 9,74 + 0,07 (100 - 20) = 15,34Vt/m².grad

Izolyasiyalangan devordan issiqlik yukotish:

tст2tн 100236 68С g1 

_iz = 85% bo’lganda q₂ = (1 - _iz) – q₁ = (1-0.85) 1227 = 184/m²

Izolyasiyani o’rta xaroratda izolyasiya issiqlik utkazish koeffisientini aniqlaymiz: t t 100

tиз  _ст 2 _н  236  68С

Zarur bo’lgan izolyasiya kalinligi:

_iz = 0,09 + 0,000087t 0,09 + 0,000087 68 = 0,096 Vt/m.grad

^из 0,096

b_iz = _q  (t_ст t_н)  ₁₈₄ (10036)  0,033м  33мм8.Ishlab chikarish jaraeni nazorati.

Jadval 8

.

	№	Nazorat etiladigan parametrlar	Texnollgik kursatkichlar nazorati	NTD, TU GOST nomlanishi	Nazorat chastotasi	Nazorat turi
1	2	3	4	5	6	7
1.	Salomas Marka № 1 (n/t)	Rangi 15-20 ^0S titr i^0S kislota soni, mgKON/g namlik vauchuvchi moddalar mikdori, %	Och tinik. 39-43 3,5 0,3	TSh 86-2-98	Kunlik namuna	SHtusern
2.	Salomas texnik Marki 3 (v/t)	rangi15-20 ^0S titri ^0S kislota soni , mgKON/g namlik va uchuvchi moddalar massa mikdori, %	46-50 5 0,3	TSh 86-2-98	Kunlik namuna proba	SHtusernыy

3.	Texnik xayvon egi	-	rangi15-20 ^0S				GOST 1045-73	Xar sisterna vabochka
		- - -	namlik, % kislota soni, mgKON/g titr i ^0S	0,5 10,0 38	0,5 25,0 35	0,5 32	GOST 1045-73	sisterna bochka
4.	Texnik xayvon egi	- -	namlik, % kislota soni mgKON/g	0,5 10,0	0,5 25,0	1,5	GOST 1045-73		SHtuser
5.	Eglar parchalash jaraenida	- -	davlenie, kgs/sm^2 temperatura, ^0S	R= 20-25 kgs/sm^2(2,0- 5,2 Mpa) 210-225				Sistemali	Manometr Termometr

6.	Avtoklavga xaydaletgan eg kislota	-	, % olein kislotasini parchalanishi	93	TSh 86-30-2001		Stasionarnar namuna
7.	texnik salomas eg kislotasi	- - -	, % oleinkislota parchalanishi titr i^0S %	93 39-43 0,3	TSh 86-30-2001		SHtuser
	b) xujalik sovun uchun	- - -	, % olein kislotasini parchalanishi titr i^0S namlik%	93 46-50 0,3	TSh 86-30-2001		SHtuser

8.	Texnik egdagi eg kislota	- - -	, % olein kislota parchalanishi namlik, % titriS	93 0,5 38 –I s 35 II s 32 – III s	TSh 86-30-2001		SHtuser
9.	texnik salomasadagi eg kislota	- - -	, % olein kislota parchalanishi namlik% titri ^0S	93 0,3 39-43- 46-50-	TSh 86-30-2001		SHtuser

OTK

10.	xayvon egidagi texnik egni eg kislotalari	- - -	, % olein kislota parchalanishi namlik% titr i^0S	93 0,3 38 –I s 35 – II s 32 – III s	TSh 86-30-2001		SHtuser
11.	texnik salomasni eg kislotalari	- - -	, % olein kislotani parchalanishi namlik, % titri ^0S	93 0,3 39-43- 4650-	TSh 86-30-2001		SHtuser

OTK

OTK

13

Distilliyalangan gliserin

- -

toza gliserinni massa mikdori, % zichligi koeffisienti mg sovunlanishi KON/gr gliserinda

94-98 1,2584- D-98 1,2481- PK-94 0,7

GOST 6823 – 2000

smenada

GOST 7482- 96

Labora BR

Jadval 9

9. Avtomatlashtirish

№	Avtomatlashtirish ulchov ko’rsatkichlarini nomlanishi	Texnologik sxema buyicha	Turlari	Ulsash dianazani	Aniklik sinfi	Texnik xarakteristika
1	2	3	4	5	6	7
1	Tarozida yog’ temperaturasini ulchami va nazorat kilish	1 – 1 3 – 1 1 – 2 3 – 2	TSG –710 – 4 TSG – 710 – 4 KSM – 3	40 ^oS dan yukori emas 40 ^oS dan yukori emas	1,6 1,6	Gaz ko’rsatkichi Termometr yuzi va uzi yozevchi shkala
2	Avtoklav apparatida	36 – I 37 - I	TPG – 4	10 - 95^oS	1,0	Elektron avtomatik shkala Temometr manometr ko’rsatish shkalasi
3	Sovutkichdan chikishda	39 – 1 52 – 1	TPG – 4	45 ^oS dan yukori emas	1,0	Temometr manometr ko’rsatish shkalasi
4	Kollektordagi Bug’ bosimini ulchish	75 -1	OBM1 – 160	(4 - 5) (0,4-0,5) MPA	1,5	Korpus diametrdagi manometr ko’rsatgichi
5	Distillyasion kubda	22 – 1 23 - 1	OBM1 – 160	– 0,3) MPA (0-3)	1,5	160 mm shkala (0-10) Bulinish soni 0,2
6	Vakum apparatida	– 2 – 2	OBM1 – 160	(0-0,3) MPA (0-3)	1,5	160 mm shkala (0-10) Bulinish soni 0,2
7	Yog’ uzatishda bosim ish ulchchash	5 – 1 11 – 1 6 – 1 12 – 1 29 – 1 32 – 1 41 – 1		(0-0,4) MPA (0-4)		160 mm shkala (0-10) Bulinish soni 0,2
8	Rissiverda xavo bosimini ulchash	53 – 1 73 – 1	OBM1 – 160	0,3 MPA dan 3 gacha	1,5	Korpus diametrdagi manometr ko’rsatkichi 160 mm Bulinish soni 0,2 shkala (0-6)

10.Mexnatni muxofaza kilish.

XXI asr, fan-texnika taraqqiyoti jadal sur’atlar bilan rivojlanib bormoqda. Dunyoning jugrofiy-siyosiy tuzilishi uzgarmokda. Bunday sharoitda inson tomonidan biosferaga ko’rsatilayotgan ta’sirni tartibga solish, ijtimoiy taraqqiyot bilan qulay tabiiy muhitni saklab kolishning o’zaro ta’sirini uyg’unlashtirish, inson va tabiatning o’zaro mknosabatlarida muvozanatga erishish muammolari borgan sari dolzarb bo’lib bormoqda.

Xalkaro hamjamiyat insonning nafaqat yashash huquqi, balki tulakonli va sog’lom turmush kechirishi uchun zarur mo’’tadil artov muhit sharoitlariga ham bo’lgan huquqlarining mukaddas va daxlsizligini allaqachonlar e’tirof etgan [34].

Ekologik xafvsizlik kishilik jamiyatining buguni va ertasi uchun dolzarbligi, juda zarurligi bois eng muhim muammolar jumlasiga kiradi. Bu muammolar amaliy tarzda xal etilsa, ko’p jihatdan hozirgi turmushining axvoli va sifatini belgilash imkoniyatini beradi. Iqtisodiyotning ishlab chiqarish bilan bog’liq tarmoqlarini ekologik jihatdan zararsiz texnologiya yordamida rivojlantirishni ta’minlash imkoniga ega bo’ladi. Ma’lumki, tabiatning holati birdaniga va darhol yomonlashib qolmaydi. Bu jarayon uzoq vaqt davom etadi. Boshqacha aytganda, ekologik vaziyat asta-sekin yomonlasha boradi.

Ekologiya hozirgi zamonning keng mikyosdagi keskin ijtimoiy muammolaridan biridir. Uni xal etish barcha xalklarning manfaatlariga mos bo’lib, sivilizasiyaning hozirgi kuni va kelajagi ko’p jihatdan ana shu muammoning xal qilinishiga bog’liqdir.

Taraqqiyotninghozirgi bosqichida inson bilan tabiatning o’zaro ta’siriga oid bir kator muammolarni xal etish faqat bir mamlakat doirasida cheklanib qola olmaydi. Ularni butun sayyoramiz kulamida xal qilish zarur. Ko’rinib turibdiki, tabiiy muhitni inson yuritadigan xo’jalik faoliyatining zararli ta’siridan himoya qilish bilan bog’liq bo’lgan ko’pgina muammolar keng kulam kasb etadi. SHu sababli ular faqat xalkaro hamkorlik asosida xal qilinishi lozim.

Ekologiya muammosi Er yuzining hamma burchaklarida ham dolzarb. Faqat uning dolzarblik darajasi dunyoning turli mamlakatlarida va mintaqalarida turlichadir.

Markaziy Osiyo mintaqasida ekologik falokatning goyat havfli zonalaridan biri vujudga kelganligini alam bilan ochiq aytish mumkin. Vaziyatning murakkabligi shundaki, u bir necha un yillarlar mobaynida ushbu muammoni inkor etish natijasidagina emas, balki mintaqada inson hayot faoliyatining deyarli barcha sohalari ekologik xatar ostida qolganligi natjasida kelib chiqqandir. Tabiatga ko’pol va takabburlarcha muomalada bo’lishga yo’l qo’yib bo’lmaydi. Biz bu borada achchik tajribaga egamiz. Bunday munosbatni tabiat kechirmaydi. Insontabiatning xo’jayini, degan soxta mafkuraviy da’vo, ayniqsa, Markaziy Osiyo mintaqasida ko’plab odamlar, bir kancha xalklar va millatlarning hayot i uchun fojiaga aylandi. Ularni qirilib ketish, genofonning yo’q bo’lib ketishi yoqasiga keltirib kuydi.

Afsuski, bu jarayonlar O’zbekistonni ham cheklab o’tmaydi. Bu erda, mutaxassislarning baholashicha, juda murakkab, aytish mumkinki, havfli vaziyat vujudga kelmoqda. Bunday vaziyat nimadan iborat?

Birinchidan, erning cheklanganligi va uning sifat tarkibi pastligi bilan bog’liq havf ortib bormoqda. Markaziy Osiyo sharoitida er Olloh Taoloning bebaho in’omidir. U tom ma’noda odamlarni boqadi, kiyintiradi. Bevosita dehqonchilik bilan bog’langan oilalargina emas, balki ma’lum bir tarzda qishloq xo’jaligi bilan bog’liq barcha tarmoqlar va uning ne’matlarida baxramand bo’layotgan respublikaning barcha aholisi farovon turmush kechirishi -uchun moddiy negiz yaratadi. Ayni vaqtda er ulkan boylik bo’libgina qolmay, mamlakatning kelajagini belgilab beradigan omil hamdir. Bu hol O’zbekistonda ayniqsa, namoyon bo’lmoqda, chunki erning iqtisodiy va demografik vazifasi yildan-yilga kuchayib bormoqda. Respublikaning 447,4 kvadrat kilometrdan ortiq bo’lgan umumiy maydonining atigi 10 foizinigina ekin maydonlari tashkil etadi. Ayni chog’da O’zbekiston egallab turgan maydonning ancha qismini Qoraqum, Qizilqum,

Ustyurt kabi cho’l va yarim cho’l erlar tashkil etadi. Ayniqsa qishloq xo’jaligi maqsadlarida foydalanilayotgan er maydonlariga to’g’ri keladigan demografik yuk hozirning uzidayok uta salmoqli. Markaziy Osiyo mamlakatlari orasida O’zbekistonda aholining zichligi ayniqsa yuqori bo’lib, 1 kvadrat kilometrga 51,4 kishi to’g’ri keladi, holbuki, bu raqam Qozog’istonda — 6,1, Qirg’izistonda — 22,7, Turkmanistonda — 9,4ni tashkil etadi. Respublikamizda xar bir odamga 0,17 gektar er ekin maydoni to’g’ri kelsa, Qozog’istonda — 1,54, Qirg’izistonda — 0,26, Ukrainada — 0,59, Rossiyada — 0,67 gektar ekin maydoni to’g’ri keladi. Barcha aholining yarmidan ko’prog’i qishloq joylarda yashayotganlgini xisobga olsak, dadil aytish mumkinki, bizning qishloqlarimizda insoniy zahiralarning nisbiy ortiqligi yaqqol ko’zga tashlanadi.

Bizda aholi o’sishi nisbatan yuqori bo’lib, urbanizasiya va xosildor erlarni shaharlarni rivojlantirishga, uy-joy qurilishiga, yangi korxonalar, muxandislik hamda transport kommunikasiyalari tarmogini barpo etishga ajratib berish jarayonlari jadal bormoqda. Shuni xisobga olsak, yaqin yillar ichida, xatto XXI asr arafasidayok er zahiralari bilan ta’minlanish muammosi yanada keskinlashishi mumkin.

XX asr oxirida erning tabiiy ravishda cho’lga aylanishi yuqori darajada borayotganligi etmaganidek, odamlarning munosabati tufayli cho’lga aylanib borish jarayoni shitob bilan davom etayotgani bu muammoni yanada kuchaytirmokda. Ayni chog’da tabiiy muhitni yomonlashuvi bilan birga, tuproq nurashi, sho’rlanishi, er usti va er osti suvlarining sathi pasayishi va boshqa xodisalar ro’y bermoqda.

Ilgari nurashga qarshi chora-tadbirlar yaxshi olib borilmaganligi tufayli shamol va suv ta’sirida emirilish tuproqning unumdorligiga salbiy ta’sir ko’rsatmoqda. Bu chora-tadbirlar juda past sur’atlarda va sifatsiz olib borilgan. Hatto 80-yillarning oxirida amalda butunlay to’xtatib qo’yilgan edi. Respublikada 2 million gektardan ortiq er maydoni yoki barcha sug’oriladigan erning qariyb yarmi buzilish havfi ostida turibdi.

Erning nihoyat darajada sho’rlanganligi O’zbekiston uchun ulkan ekologik muammodir. Erlarni ommaviy sur’atda uzlashtirish, xatto sho’rlangan va meliorasiyaga yaroksiz yirik-yirik, yaxlit maydonlarni ishga solish ana shunga olib keldi. So’nggi 50 yil mobaynida sug’oriladigan er maydoni 2,46 million gektardan 4,28 million gektarga etdi. Faqat 1975-1985 yillar mobaynida 1 million gektarga yaqin yangi er maydonlari o’zlashtirildi. 1990 yilga kelib sug’oriladigan er maydoni 1985 yildagiga qaraganda 1,5 baravar ko’paydi.

Ekin maydonlari tarkibida so’nggi vaqtlarga qadar paxta deyarli 75 foiz maydonni egallagan edi. Dunyoning birorta ham mamlakatida paxta monopoliyasi bu qadar yuqori darajaga ko’tarilmagandi. Bu hol erning kuchsizlanishiga, tuproq unumdorligini pasayishiga, uning suv-fizikaviy xossalari yomonlashuviga, tuproqning buzilishi va nurashi jarayonlari ortishiga olib keldi.

O’zbekistonda noorganik mineral o’g’itlar, gerbisidlar va pestisidlarning qo’llanishi eng yuqori normalardan ham o’nlab baravar ortiq edi. Ular tuproqni, daryo, ko’l, er osti va ichimlik suvlarini ifloslantirdi. Bundan tashkari, yangi erlardan foydalanishda zarur texnologiyalarga rioya qilinmadi. Hamma joyda paxta nazoratsiz sug’orildi. Tuproqning nami ko’payib ketdi. Bu esa uning qayta sho’rlanishiga olib keldi .

Tuproqning xar xil sanoat chiqindilari va maishiy chiqindilar bilan shiddatli tarzda ifloslanishi real taxdid tug’dirmokda. Turli kimyoviy vositalar, zararli moddalar va mineral o’g’itlarni, sanoat va qurilish materiallarini saqlash, tashish va ulardan foydalanish qoidalarini ko’pol ravishda buzilishi erning ifloslanishiga olib kelmoqda. Undan samarali foydalanish imkoniyatlarini cheklamoqda.

Foydali qazimalarni jadal kazib olish, ko’pincha ularning qayta ishlashning texnologik sxemalari nomukammalligi ko’p miqdorda ag’darmalar, kul, shlak va boshqa moddalar to’planib qolishiga olib kelmoqda. Bular dehqonchilik uchun yaroqli bo’lgan egallabgina qolmay, balki tuproqni, er osti va er usti suvlarini, atmosfera havosini ifloslantirish manbalariga ham aylanmoqda. Respublikada zaharli chiqindalardan foydalanish sanoati esa hozircha yaratilgan emas.

O’zbekiston xududida qattiq maishiy chiqindilar tashlanadigan 230 dan ortiq shahar va qishloq axlatxonalari mavjud. Ularda taxminan 30 million kub metr axlat to’planadi. Ular asosan stixiyali ravishda, jug’rofiy, geologik-gidrogeologik va boshqa shart sharoitlarni kompleks o’rganmay turib tashkil etilgan. Ularda qattiq maishiy chiqindilarni zararsizlantirish va ko’mib tashlash ibtidoiy usullar bilan amalga oshirilmoqda. Aynisa, respublikaning yirik shaharlarida maishiy chiqindilarni ishlatish va zararsizlantirish sohasida murakkab vaziyat vujudga kelgan. Respublikada xal-xanuz maishiy chiqindilarni sanoat usulida qayta ishlash masalasi xal qilinmagan. YAgona Toshkent maishiy chiqindilar tajriba zavodi 1991 yildagina ishlay boshladi. Radioaktiv ifloslanish, ayniqsa, katta havf tug’dirmoqda. Moylisuv (Qirg’iziston) daryosining qirg’oqlari yoqasida 1944dan to 1964 yilgacha uran rudasini qayta ishlash chiqindilari ko’milgan. Hozirgi vaqtda qoldiqlar saqlanadigan 23 ta joy mavjud. Bu erlarda selni to’sadigan to’g’onlarni maxkamlash hamda kuchli havfi bo’lgan joylardagi qiyaliqlarning mustaxkamligini taminlash lozim.

Navoiy viloyatidagi qoldiqlar saklanadigan joy ham ekologik jihatdan havfli ifloslantirish uchogi xisoblanadi. Bu erdagi radioaktiv qumni shamol uchirishi havfi bor.

Shu sababli O’zbekistonda tabiatni muxofaza qilishdagi g’oyat muhim vazifa erlarning holatini yaxshilashdan, tuproqning ifloslanishini kamaytirish bo’yicha chora-tadbirlar majmuini amalga oshirishdan iborat. Bu o’rinda gap eng avvalo tabiiy zahiralardan foydalanishni tubdan yaxshilash haqida bormoqda.

Ikkinchidan, O’zbekistonning ekologik havfsizligi nuqtai nazaridan qaraganda, suv zahiralarining, shu jumladan, er usti va er osti suvlarining keskin takchilligi hamda ifloslanganligi katta tashvish tug’dirmoqda. Respublikaning daryolari, kanallari, suv omborlari va xatto er osti suvlari ham xar taraflama inson faoliyati ta’siriga uchramokda.

O’zbekiston Respublikasining barcha mintaqalaridagi shaharlar aholini ko’proq atmosfera havosining holatidan havotirda. Barcha so’rab chiqilganlarining 87 % ini gazlar bilan ifloslangani havotirga soladi. Ularning 70 %i shahar va qolgani qishloq aholisi. Barcha o’rganib chiqilganlarining 1/3 i oliy va noto’liq oliy ma’lumotli, bu esa mazkur so’roqning dolzarbligini ko’rsatadi [37].

Veptikal tindipgich

V eptikal tindipgichlapning tyzilishi - diametpi l0m. gacha bo’lgan silindpik pezepvyapdip. Ushby tindipgichlapda cyv veptikal yynalishda - pactdan yuqopiga xapakat qiladi. Ushby jixozning qyvvati - 3000 m³/cyt. Camapadopligi - gopizontal tindipgichlapga nicbatan l0-20%pact.

1. 
   - mapkaziy tpyba
   
2. 
   - cyvni qaytapish moclamaci.
   

Oqava suv markaziy quvur orqali tindirgich ichiga tushadi. Qaytaruvchi qurilma zarrachalarining cho’kishi

suyuqlikning ko’tariluvchi oqimida yuz beradi, qattiq zarrachalar birmuncha og’irroq bo’lgani sababli yuqoriga ko’tarilmaydi va cho’ka boshlaydi.

Ishlab chiqarish sanitariyasi ishlovchilarga ishlab chikarishdagi zararli faktlarni taьsirini oldini oluvchi gigienik va sanitariya texnikaviy tadbirlar va vositalar sistemasidir.

1. 
   Qurish maydonlari va qurish instruksiyasi korxonalardagi ishlab chikarish
   

yangi unga qarshi kurash.

2. 
   Ishlab chikarish muxitini materialogik shart sharoitlar.
   

v) Ishlab chikarish sanitariyasi va mexnat gigienisi.

g) Ishlab chikarishda vibrasiya va ultra tovushdan ximoyalanish.

d) Radiasiya va radioaktiv moddalardan ximoya kilish.

Insoniyatning oziq – ovqat maxsulotlariga bo’lgan kuchli bog’likligi ularning etishmovchiligi, asosan atrof muxit bilan bog’dangan.

Inson salomatligani ximoya kilishning muxim masalalariga atrof muxitni ximoya kilish bilan birga u iste’mol kiladagan ne’matlar sifatini xamda ularning gigiena sanitariya normalarida axoliga etkazib berish masalalari xam kiradi.

Mexnat muxofazasi ikki faktorga bulinadi:

1. 
   Xavfli faktorlar
   
2. 
   Zararli ishlab chikarish faktorlari
   

1. 
   Jaroxatlanishga soglikni yukotishga olib keladigan faktorlar xavfli faktorlar deyiladi.
   
2. 
   Kasallikka yoki insonni ishlash faoliyatin pasayishiga zararli ishlab chikarish faktori deyiladi.
   

okimli reaktor apparati bilan ishlash paytida asosan kislota bilan ishlash extiyot choralari kuriladi. Reaktor ish paytida ishchilarni xavfsiz baxtsis xodisalarni oldini olishda xar bir ishchilarga maxsus kislota bardosh kiyimlar berish, ishchilarni ish paytida tartib koidalarga rioya etish, tozalikka katta axamiyat berildi. Jadval 10.1

Ishlab chiqarishdagi toksin materiallar xususiyati

Nomlanishi	Ishchi zona	Xavf sizlik klassi	Tarkibi	Organizmga taьsiri	1-yordam ko’rsatish
Erituvchi va bug’lari CaOH NaOH	100 2 0.5	4 3 --	Suyuqlik bug’ Chang aerazol	Narkotik taьsir ko’rsatadi, o’tkir va surunkali zaxarlanish Nafas yo’llarini kimyoviy kuydiradi	Ochiq xavo, tinchlik,valeriyana,na shatir spirt. Sunьiy nafas oldirish. Organizmgabenzin ketib qolsa oshqozon yuviladi, teriga tushsa issiq suv va sovun bilan yuviladi. Limon kislota bilan ishlanadi, ko’zga tushsa yaxshilab yuviladi.