Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti «kasb ta'limi»

11.3. Ta'lim usullarining xususiyati. 

Talabalarga dars berar ekanmiz, ularning individual xislatlarini yanada boyitib, 

o'z  bilimlarini  oshirish,  kamolotga  erishish  uchun  o'zlari  xarakat  qilishlari 

lozimligini o'rgatishimiz, to'g'ri yo'lga yo'naltirishimiz kerak. Ularning har biri o'z 

oldiga  o'zi  maqsad  qo'yib,  unga  erishish  uchun  o'zi  xarakat  qilishi  kerak.  Ana 

shuning  uchun  ham  o'qituvchi  bor  mahoratini  ishga  solib,  talabalarni  individual 

xislatlariga  maksimal  darajada  ta'sir  etib,  ularni  ana  shu  maqsadni  tanlash  va 

buning uchun o'z kuchlarini to'g'ri yo'naltirishlariga yordam berishi kerak. 

Bundan shunday xulosa chiqarish mumkinki, ta'lim-tarbiya nihoyatda qiyin ish. 

Shuning uchun ham mamlakatimizda yoshlarga ta'lim-tarbiya berish, bu jarayonda 

turli  usullarni  qo'llash,  ularni  o'qituvchilar  tomonidan  darda  qo'llashga  yanada 

ko'proq  ahamiyat  berish  muhim  ahamiyatga  ega.  G'arb  olimlari  tomonidan  chop 

etilgan  uslubiy  adabiyotlarda  bilim  berish  uslubiga  ta'sir  etuvchi  parametrlarga 

quyidagilarni kiritishadi: 

1. 

Har  bir  kishining  shaxsiy-individual  o'ziga  xos  xususiyatlari  inson 

tomonidan  axborot qabul qilishda ham  ifodalanadi. U  boshqa omillar  bilan  birga 

uning  shaxsiy  xususiyatlariga  ham  chambarchas  bog'liq.  Psixologlar  odamlarni 

introvert va ekstrovert guruhlarga bo'lishadi. 

Ekstrovert  qabilidagi  talabalar  o'qitishning  faol  turlarini,  boshqalar  bilan 

hamkorlikda  bajariladigan  uslublarni  yoqtirishadi.  Masalan,  kichik  guruhlarda 

ishlash, modellashtirilgan o'yinlar o'tkazishda qatnashish kabilar. 

Introvert  tipidagi  talabalarda  esa  ko'proq  individual  qatnashish  ustun  bo'lgan 

dars  o'tish  uslublarini  yoqtirishadi.  Masalan,  ma'ruza  eshitish,  kitob  o'qish, 

adabiyotlardan konspekt qilish, nazorat ishi, referat, doklad yozish kabilar. 

---

Odamlarda  olgan  axborotni  qayta  ishlash  qobiliyati  ham  turlicha.  Talabalar 

bilim  olish,  olgan  axborotlarini  yodda  saqlash,  tushunish  va  qo'llashda  ham  bir-

biridan farq qiladilar. 

Ba'zi  talabalar  uchun  verbal  (so'zda  ifodalangan)  axborot  masalan,  ma'ruza 

eshitish  yoki  radio  orqali  tinglash  etarli.  Boshqalari  uchun  esa  vizual  (ko'rish) 

axborot  muhim.  Ular  ko'rgazmali  qurollar,  jadval,  sxema,  grafik,  diagramma 

kabilar  orqali  mavzuning  mazmuniga  tez  tushunishadi.  Uchunchi  guruh  talabalar 

uchun  kinestetik  (o'zi  qatnashuvchi)  axborot  foydali.  Ular  o'qitishning  aktiv 

uslublari,  modellashtirilgan  o'yinlarda  rol  o'ynash  orqali  axborotni  yaxshi 

o'zlashtiradilar. 

Insonlar  hayot  kechirar  ekanlar,  albatta  bir-birlari  bilan  muloqotda  bo'ladilar, 

bir-birlariga  ta'sir  ko'rsatadilar.  Natijada  ko'p  narsalarni  talabalar  bir-birlaridan 

o'rganishadi.  Shuning  uchun  talabalarni  bir-birlariga  ta'sir  ko'rsatish,  hamkorlik 

qilishga  asoslangan.  Masalan,  ba'zilar  mustaqil,  birinchi  bo'lishiga  intilishi  bilan 

ajralib turadi. Ular alohida  o'qishni  ma'qul  ko'radi. Ularga debat  -  munozara olib 

borish,  musobaqalarda  qatnashish  yoqadi.  Boshqalar  yolg'izlikdan  ko'ra 

hamkorlikda  o'qishga  moyil.  Ular  uchun  kooperasiyalashgan  o'qitish  uslublarini 

qo'llagan ma'qul. 

Odatda  axborot  nihoyatda  turli-tuman  shakllarda  beriladi  va  qabul  qilinadi. 

Kimningdir  turli  tarzda  axborot  qabul  qilish  qo'lidan  kelmasa,  uning  uchun 

axborotning ma'lum bir qismi yo'qotiladi.