Qarshi kurashning

N Islom huquqida Q u r’on va sunnada topilmagan masalaning yech im in i topishda
m azkur manba/arga qiyosan hukm chiqarish usuli.
Islomning asosiy manbalarida t o ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri yechim i ko'rsatilmagan masalalar-
ni yaxshi deb bilish, yaxshisini qabul qilish yo 'Ii bilan ha! qilish.
20

---

Bu kabi masalalarni hal qilish uchun, awalam bor, imon tushunchasiga 
aniqlik kiritish lozim edi.
Islomdagi uch mazhab - hanbaliylik, molikiylik, shofiiylikda amal 
imonning tarkibiga kiradi deyilsa, hanafiylikda imon kalimasini til 
bilan aytib, dil bilan tasdiqlash imonli bo‘lishga kifoya deyildi va bu 
ta’lim ot Qur’on oyatlari va hadislar asosida isbotlab berildi. Bu esa, bir 
tom ondan, fath qilingan yerlardagi mahalliy aholi tom onidan islomni 
qabul qilishni osonlashtirsa, ikkinchi tom ondan, jizya solig‘idan ozod 
etardi. Shuning uchun ham, hanafiylik xalifalik markazidagi jizyani 
qabul qiluvchi taraf tom onidan qo'llab-quw atlanm adi va unga qarshi 
boshqa mazhab ta’limotlari ilgari surildi.
Hanafiylik o‘zdavrida Iraq, Misr, Movarounnahr, Xuroson va Turkiya 
hududlarida, Abbosiylar, Somoniylar, Qoraxoniylar, G ‘aznaviylar, 
Saljuqiylar, Xorazm shohlar, Ayyubiylar, M amluklar, Tem uriylar, 
Boburiylar, Shayboniylar davlatlari va Usmoniylar imperiyasida rasmiy 
mazhab sifatida qabul qilingan bo‘lib, hozirgi kunda ham ko‘plab 
musulmon o ‘lkalarida keng tarqalgan.
Bugungi kunda Yer yuzidagi jami musulmon - sunniylarning 47% 
hanafiylik mazhabida e ’tiqod qiladilar, deb hisoblanadi.
Shofiiylik. 
Mazkur mazhabning asoschisi M uhamm ad ibn Idris 
ibn al-Abbos ibn Usmon ibn Shofiiydir. U 767-yili Falastin (G ‘azza)da 
tug‘ilib, 820-yilda Misrda vafot etgan.
Shofiiylarning diniy-huquqiy ta ’limoti ko‘proq molikiylarga yaqin 
turadi. Jumladan, shofiiylikda qiyos va ra’y (Qur’on va sunnada bo‘lmagan 
m asalalar b o ‘yicha, o ‘z aqliga tayanib, hukm chiqarish)ni cheklab 
qo'llash kuzatiladi. Ular Qur’on va sunnaga yagona manba sifatida qarab, 
sunna Q ur’onni to ‘ldiradi, xolos, uning o ‘zi hukm chiqarish uchun 
asos boMolmaydi, deb hisoblaydilar. Shuningdek, shofiiylikda madinalik 
rivoyatchilar aytgan hadis yoki ularning ijmolariga tayanib ish ko'rish 
ustuvor hisoblanadi. Hozirda shofiiylik Misr, Indoneziya, Shimoliy 
Kavkaz m usulm onlari orasida, Sharqiy Afrika m am lakatlarining 
b a’zilarida, qisman Suriyada va janubiy arab sultonliklarida tarqalgan 
b o ‘lib, jam i m usulm on sunniylarining taxm inan 27% shu m azhabda 
e ’tiqod qiladi, deb baholanadi.