Qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti zoologiya va fiziologiya kafedrasi

3.2. Jins va yosh tuzilmani o’rganish
Hasharotlardan yig’ilgan kolleksiya asosida to’liqsiz va to’liq o’zgarish bilan 
rivojlanuvchi hasharotlar populyasiyasining yosh tuzilmasini aniqlash. Buning 
uchun chigirtkalar kolleksiyasini o’rganish maqsadga muvofiq bo’ladi. 
Chigirtkalarning urg’ochisi yozda tuxum qoyib, nobud bo’ladi. Bahorda tuxumdan 
lichinkalar chiqadi. Lichinkalar rivojlanish davomida 4-5 marta tullaydi, ya’ni 4-5 
yoshni o’taydi. Tullash jarayonida lichinkalar o’sib, yetuk hasharotga o’xshab 
boradi. 
Lichinkalarni diqqat bilan kuzatib, har bir tullash davri aniqlanadi, turli 
yosh lichinkalarning tana o’lchamlari, qanotlarining rivojlanish darajasi va tana 
bo’g’imlarining soni aniqlanadi. Olingan natijalar asosida 1-jadval to’ldiriladi.
Populyasiyadagi jinslar o’rtasidagi morfologik farqni o’rganish uchun erkak va 
urg’ochi quyonlarning og’irligi o’lchanadi. Bunda ularning tanasi, dumi va 
quloqlarining uzunligi, miya qutisi, yuz va ko’z tuzilishidagi farqlar aniqlanib, 
olingan natijalar 2-jadvalda qayd qilinadi.
1-jadval 
Chigirtkaning turli rivojlanish bosqichidagi morfologik o’zgarishlar 
Morfologik 
o’zgarishlar 
1-yosh 
lichinka 
2-yosh 
lichinka 
3-yosh 
lichinka 
4-yosh 
lichinka 
5-yosh 
lichinka 
Yetuk 
davri(imago) 
Tanasining 
o’lchami 
Qanotining 
rivojlanish 
darajasi 
Tana 
bo’g’imlari 
miqdori 
2-jadval 

---

86 
Turli jinsdagi quyonlarning morfologik farqlari 
Ko’rsatkichlar 
Urg’ochisi 
Erkagi 
Tanasining og’irligi (kg) 
Tanasining uzunligi (sm) 
Dumining uzunligi (sm) 
Qulog’ining uzunligi (sm) 
Miya qutisining ulchami (sm) 
 
3.3. Mustaqil ish topshiriqlari: 
1.
Demografik ma’lumotlar asosida odamlar populyasiyasidagi jinslar nisbati 
haqida ma’lumotlar tuplang va xulosalar qiling. 
2.
Jinslar nisbatining tashqi muhit omillariga bog’liqligini tushintirib bering. 
3.
Urug’lanish jarayonida jinslar nisbatining yuzaga kelishini tushintiring.