Qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Usulning indikatori. Yodometriyada indikator sifatida odatda kraxmalni yangi tayyorlangan 1% eritmasi ishlatiladi. Indikator iodning asosiy qismi natriy tiosulfat bilan titrlab bo‘lingach, eritmani rangi sarg‘ish yashil-rangga o‘tgach qo‘shiladi. Kraxmal eritmasi qo‘shilgach eritmada hosil bo‘lgan ko‘k rang yo‘qolguncha titrlash davom ettiriladi.
Yodometriyaning qo‘llanilishi. Yodometriya vodorod peroksid Н₂О₂, natriy Na₂O₂, magniy MgO₂, bariy ВаО₂ peroksidlar, mis (II), kaliy dixromat, kaliy permanganat, natriy arsenat, yod va boshqa oksidlovchilarni aniqlashda ishlatiladi.
Masalan, vodorod peroksid kislotali sharoitda quyidagi reaksiyalar asosida aniqlanadi.
Н₂О₂ + 2KJ + H₂SO₄ = J₂+ K₂SO₄ + 2Н₂О
J₂ + 2Na₂S₂O₃ = 2NaJ + Na₂S₄O₆
Tahlilni bajarish uchun titrlash kolbasiga quyilgan vodorod peroksid eritmasining alikvota xajmiga sulfat kislota, stexiometrik nisbatdan ortiqcha kaliy yodid eritmasi, katalizator sifatida bir-ikki tomchi ammoniy molibdat eritmasidan qo‘shib, kolbaning og‘zini yod bug‘lanmasiligi uchun buyum oynasi bilan berkitib, reaksiya to‘liq oxirigacha borishi uchun, qorong‘i joyda 10 daqiqa saqlanadi.
Ajralib chiqqan yod natriy tiosulfatning standart eritmasi bilan eritmaning qizg‘ish rangi somon rangiga o‘tguncha (yod qoldig‘ining rangi) titrlanadi, so‘ngra kraxmal eritmasidan bir necha tomchi qo‘shilsa eritmada darxol ko‘k rang namoyon bo‘ladi. Ko‘k rang yuqolguncha titrlash davom ettiriladi.
Vodorod peroksid konsentratsiyasini mazkur yarim reaksiyada uning ekvivalent omili 1/z = ½ ekanligini hisobga olgan xolda hisoblanadi
Н₂О₂ + 2е^- + 2Н⁺ = 2Н₂O; z = n = 2
Binobarin
с (1/2 Н₂О₂) = с (Na₂S₂O₃) V (Na₂S₂O₃) / V (Н₂О₂)
barcha xadlar an’anaviy ma’nolarga ega.
Mis (II) miqdori ham shu kabi aniqlanadi. Buning uchun V(Cu²⁺) hajmli, tarkibida mis (II) bo‘lgan eritmaga (misning asosli tuzli hosil bo‘lmasligi uchun) sulfat kislota, kaliy yodid eritmasidan ortiqcha qo‘shib, aralashma (yod bug‘lari yo‘qolmasiligi uchun) titrlash kolbasining og‘zi shisha bilan berkitilgan xolda 10 daqiqa davomida qorong‘i joyda saqlanadi. Aralashmada - quyidagi reaksiya kechadi
2Cu²⁺ + 4J^- = 2CuJ↓ + J₂
Reaksiyaga kirishgan mis (II) ga ekvivalent miqdorda ajralgan molekulyar yodni natriy tiosulfatning standart eritmasi bilan och sariq ranggacha titrlab, bir necha tomchi kraxmal eritmasidan qo‘shilganda titrlanayotgan eritmaning och sariq rangi darxol ko‘k rangga o‘tadi. Eritmaning ko‘k rangi o‘chguncha titrlash davom ettiriladi. Mis (II) konsentratsiyasi yuqorida bayon etilganidek quyidagicha hisoblanadi
с (Сu²⁺) = с (Na₂S₂O₃) V (N₂S₂O₃) / V (Cu²⁺)
Mazkur mis (II) ni yodometrik titrlashda Cu²⁺/Cu⁺ standart oksidlanish-qaytarilish potensiali xona haroratida Е° = 0,16 V bo‘lib, у J₂/J^- redoks-juftining xona haroratidagi standart oksidlanish-qaytarilish potensialining qiymati 0,54 V dan ancha kichik. Shu sababdan mis (II) yodid-ionini oksidlay olmasligi kerak edi. Ammo mazkur reaksiyada mis (I) yodid CuJ cho‘kmasi hosil bo‘lib, redoks-juftning [Сu⁺] konsentratsiyasi kamayib ketishi oqibatidan Cu²⁺/Cu⁺ redoks-juftining muvozanat potensiali (~0,8 В gacha) ortib ketgani uchun muvozanat o‘ngga - mis (II) hosil bo‘lish tomoniga siljiydi va titrlash ijobiy natija boradi.
Boshqa oksidlovchilar ham shu kabi aniqlanadi.
Tahlil etiluvchi obyekt eritmasidagi yodning miqdori ham natriy tiosulfat standart eritmasi bilan yuqorida bayon etilganidek titrlab aniqlanadi.