Qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Kimyоviy idishlar.

Kimyoviy stakanlar: a - burunchali; b – burunchasiz; v – kalibrovka qilngan.

Kolbalar: a – tagi yassi; b – tagi dumaloq; v – konussimon.

Vyurs kolbasi.

Retortalar.

Voronkalar:

Byuks.

Soat oynasi.

Suvli sovitgich.

Shisha vanna.

	Kristallizator.		Allonj.				Eksikator.
Chinni kosacha.					qopqoqli chinni tigel.
Chinni trubkali simli uchburchak.					Chinni xovoncha dastasi bilan.
Laboratoriya shtativi 1 — panja; 2 — yumaloq panja					Asbest setkasi
		o'lchagich kolbalar.				o'lchagich silindr.
		Menzurkalar.		Pipetkalar: a — oddiy; b- belgili.

Kimyoviy idishlarni yuvish

Maxsus tozalagichlar.
	Tigel qisqichi.

Kimyoviy asboblar.

Analitik tarozi KSL-1005-1

Asbobdan foydalanish maqsadi: Asbob yordamida kimyoviy birikmalarni aniq o‘lchash ishlari olib boriladi. Unda bir vaqtning o‘zida kimyoviy modda namunasi bilan idishning massasini yoki alohida modda massasini aniqlash mumkin. Buning uchun quyidagi ishlarni amalga oshirish kerak. Har bir ishni bajargan vaqtda berilayotgan moddaning nomi va qaysi guruh birikmalari qatoriga kirishini aniq bilish zarur.

Tugmachalar funksiyalari

Jadval № 2

ZERO	Nol
TARE	Idish
MODE	Rejim
SET	O‘rnatish
*	Funksiyalar yo‘q, keyingi qayta ishlashda foydalanish uchun mo‘ljallangan

Harfli belgilar

Jadval № 3

Belgilar	Funksiyalar
ZERO	Markazlashgan nol
STABLE	O‘lchashdagi stabillik holati
NET	Idish massasi kiritilgan
BATT	Batareykalarni ishlatilishi, kuchsiz batareykalar o‘chib yonib

Idish bilan ishlash tartibi

1) TARE tugmachasini bosing, NET belgisi paydo bo‘ladi.
2) Idishni taroziga joylashtiring
3) Idishga modda namunasini ko‘ying
4) STABLE belgisi paydo bo‘lgandan keyin, siz modda massasini aniqlaysiz
5) Moddani idishdan oling
6) Idishni olib TARE tugmachasini bosing, NET belgisi yo‘qoladi. (Idishni ishlatishda ko‘rsatgichni nolga qo‘yish uchun ZERO tugmachasi o‘rniga TARE tugmachasini ishlating)
O‘lchanadigan moddalar qismining hisoblash rejimi
Moddaning o‘lchanadigan qismi tavsiya kilingan minimumidan yengil bo‘lsa, u holda bir nechta qismlarni bir vaqtning o‘zida o‘lchash lozim bo‘ladi. 10,20,50 i 100 qismlar soni o‘lchash uchun ma’qul bo‘ladi.
1. MODE tugmachasini bosing – “0 pcs 2.“ ekranda paydo bo‘ladi
2. SET tugmachasini bosing– “ Set 10 pcs“ ekranda paydo bo‘ladi
3. Taroziga moddaning 10 qismini joylashtiring – “ Set 10 pcs“ ekranda paydo bo‘ladi
4. SET tugmachasini bosing – “ 10 pcs“ ekranda paydo bo‘ladi.
(Agarda ekranda “20 pcs” (20 ta qismi) yoki boshqa son paydo bo‘lsa, bu demak sizga tavsiya qilingan moddangiz massasi kamdir. Shuning uchun moddalar miqdori 1-jadval asosida solinishi lozim..)
5. Moddaning boshqa qismlarini soling 135 pcs


(Moddaning massa qismi xotiraga joylashtirilgan, shuning uchun, bu tuzatish rejim o‘zgarganda ham, tok o‘chirilganda ham xotirada saqlanib qoladi)
Jadval № 4

Birliklar	300 g	600 g	1,5 kg	3 kg
Qismning minimal massasi	0,01 g	0,02 g	0,05 g	0,1 g
Moddaning minimal massasi	1 g	2 g	5 g	10 g
Qismlarning maksimal soni	30 000 qism

Foizlar nisbatini aniqlash

Bunday rejimda ishlash uchun modda massasi 2-jadvalda keltirilgan 100% minimal qism sonidan ko‘proq bo‘lishi shart.
1. MODE tugmachasini bosing – “0 %” ekranda paydo bo‘ladi
2. SET tugmachasini bosing – “ SAMPL pcs” ekranda paydo bo‘ladi
3. Moddani taroziga joylashtiring – “SAMPL pcs” ekranda paydo bo‘ladi
4. SET tugmasini bosing, STABLE belgisi paydo bo‘lgandan keyin – “ 100%” ekranda paydo bo‘ladi
(Agarda ekranda “-------” paydo bo‘lsa, modda miqdori 2-jadvalda berilganidan kam ekanligini bildiradi)
5. Boshqa massadagi modda namunalarini navbat bilan tarozi pallasiga qo‘ying “1253%”

(modda massasi xotiraga joylashtirilgan, shuning uchun bu tuzatish rejim o‘zgarganda ham, tok o‘chirilganda ham xotirada saqlanib koladi)
Jadval № 5

Birliklar	300 g	600 g	1500 g	3000 g
Min. 100% massa	1 g	2 g	5 g	10 g
Min. foiz nisbati	0,01 %
Maks. foiz nisbati	30 000,0 %

Analitik tarozida qattiq va suyuq moddalarni tortish tartibi
Tarozi kimyo laboratoriyasining zarur asbobidir. Shuning uchun, laboratoriyada ishlovchi har bir kishi tarozini ishlata bilishi kerak.
Kimyo laboratoriyalarida, odatda, aniq tortish kerak bo‘lmagan hollarda ishlatiladigan tarozilar (oddiy tarozilar), texno-kimyoviy va analitik tarozilar ishlatiladi.
Oddiy tarozilar («savdo tarozilari») 1-2 g ortiq yoki kami ahamiyatga ega bo‘lmagan hollarda ishlatiladi.
Texno-kimyoviy tarozilar esa 0,01 g aniqlik bilan tortishga imkon beradi. Ular, ko‘pincha, sintez ishlarida, reaksiya uchun olingan va reaksiya natijasida hosil bo‘lgan moddalarni tortishda ishlatiladi.
Analitik tarozilar eng aniq tortadigan tarozilar bo‘lib, ular asosan analiz vaqtida ishlatiladi. Bu tarozilarda 0,0001-0,0002 g aniqlikda o‘lchash mumkin.
Analitik tarozida qattiq moddalarni tortish uchun byuks, soat oynasi yoki qog‘ozdan, suyuq moddalarni tortishda esa turli hil hajmdagi va shakldagi o‘lchov kolbalari, qolpoqli tigellar ishlatiladi. Piknometrlar va shunga o‘xshash idishlardan foydalanish mumkin. Tarozidan foydalanayotganda uni bir joydan boshqa joyga ko‘chirish yaramaydi. Tarozida tortishdan avval «ZERO» nol holatiga keltirilgandan so‘ng idish tarozi pallasiga qo‘yilib, «TARE» tugmachasi bosiladi.
Tajriba uchun olingan modda qattiq bo‘lsa, masalan: Na₂SO₄ olinsa byuksdan foydalaniladi, chunki bu modda havodagi namni adsorbsiya qilib, Na₂SO₄10 H₂O kristallogidrat hosil qilishi mumkin.
Tajriba namunasi suyuq modda bo‘lsa, masalan: fenol olinsa o‘lchov kolbasidan foydalanish maqsadga muvofiq.
Moddalar o‘lchangan idishga solinib, «STABLE» belgisi paydo bo‘lgandan keyin modda massasini aniqlaysiz. Modda idishdan olinib, «TARE» tugmacha bosiladi va «NET» belgisi yo‘qoladi. Moddaning o‘lchangan qism tavsiya qilingan minimumidan yengil bo‘lsa, u holda bir necha qismlarni bir vaqtni o‘zida o‘lchash lozim bo‘ladi. Masalan: bizga 1 gramm Na₂SO₄ kerak. U o‘lchanganda 0,990 gramm chiqdi, ya’ni tavsiya qilingan minimumidan yengil. «MODE» tugmachasini bosing. –0 rss ekranda paydo bo‘ladi. «SET» tugmacha bosiladi. Set 10 pcs ekranda paydo bo‘ladi. 10 qism moddani taroziga joylashtiriladi. Set 10 pcs ekranda paydo bo‘ladi. «SET» tugmacha bosiladi. 10 pcs ekranda paydo bo‘ladi. Agar 20 pcs yoki boshqa qismlar paydo bo‘lsa tavsiya qilingan qismdan kamligini bildiradi. Modda massasi 1-jadvalga yoziladi.
Bunday rejimda ishlash uchun modda massasi 2-jadvalda keltirilgan 100% minimal qismdan ko‘proq bo‘lishi shart.
«MODE» tugmacha bosiladi. 0% ekranda paydo bo‘ladi. «SET» tugmacha bosilsa «SAMPL» ekranda paydo bo‘ladi.
Moddani tarozi pallasiga joylashtiring SAMPL ekranda paydo bo‘ladi. «SET» tugmachani bosing, «STABLE» belgisi paydo bo‘lgandan keyin 100% ekranda paydo bo‘ladi. Agar ekranda «…………» paydo bo‘lsa. modda miqdori 2-jadvaldagidan kam ekanligini bildiradi. Moddaning boshqa qismlari ham galma-gal tarozida shu tartibda o‘lchab borilib ular hotiraga kiritib boriladi va shu tartibda bir-biri bilan 2-jadval asosida solishtiriladi.