|
V.Ibn Sino ta’lim –tarbiya haqida.
Abu Ali Ibn Sino (980-1037) 980 yilda Buxoro shaxri yaqinidagi Afshona qishlog‘ida kichik amaldor oilasida dunyoga keladi. Uning otasi Abdullox va uning do‘stlari bilimdon kishilar bo‘lib, ularning ilmiy munozaralarida yosh Ibn Sino xam qatnashar edi. Bunday oilaviy muxit, Buxoro shaxridagi ko‘plab madrasalar, kasalxona va nodir kitoblar saqlanadigan kutubxonalarning mavjudligi ham yosh va iqtidorli Ibn Sinoga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.
U maktabda o‘qib ko‘pgina ustozlardan ta’lim oladi. Masalan: Abdullox Notiliydan falsafa, mantiq, xandasa buiicha, Buxorolik Abu Mansur Qamariydan til bo‘iicha ta’lim oladi.
IX asr oxiri va X asr boshlariga kelib o‘lkada siyosiy ijtimoiy vaziyat murakkablashadi. Shuning uchun Ibn Sino Xorazmga-Urganchga ko‘chib o‘tadi. Xorazmda bir qator olimlar bilan xamkorlikda Beruniy boshqarayotgan «Ma’mun akademiyasida» ilmiy ish bilan shug‘ullanadi. Natijada o‘zining yirik asari «Tib konunlari», «Ash-Shifo» ustida ish olib boradi.
Ibn Sino fanning turli sohasiga oid 450 dan ortik asar yaratadi. Lekin bizgacha 250 ga yakini yetib kelgan bo‘lib, ulardan 50 dan ortik qo‘l yozmalari O‘zbekiston fanlar Akademiyasi Abu Rayxon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik institutining kitob fondida saqlanib kelmokda.
U ta’lim-tarbiyaga ta’lluqli bo‘lgan quyidagi asarlarni yaratgan. Masalan: «Tadbir al-Manozil» (turar joyni boshkarish), «Axloq haqida risola», «Burch hakida risola», «Nafsni pokiza tutish», «Badanni boshkarish», «Adolat hakida kitob», «Al-konun», «Ishq hakida risola», «Xay ibn-Yakzon», «Nomozning mohiyati haqida risola», «Ziyorat qilishning ma’nosi hakida», «An-Najot», «Ash-Shifo», «Donishnoma» kabi asarlari bilan ilm-fanga hissa ko‘shgan buyuk allomadir.
Shuning uchun ham Sharqda unga, "Shayx ur-Rais" - ya’ni olimlarning olimi degan yuksak unvon berilgan.
U o‘zining «Axloqqa oid risola»sida insonning umumiy fazilati hakida gapirib, kishilarda yuz beradigan yaxshi va yomon xulqlarning paydo bo‘lish sabablari to‘g‘risida to‘xtaladi. Uning fikricha yaxshi va yomon xulqlarning hammasi odatdan paydo bo‘ladi, odamlarning yaxshi yoki yomon bo‘lishida hukumat ahllarining ta’siri ham zo‘r bo‘ladi, deydi.
Ibn Sino axloqiy hislatlardan: iffat, kanoat, saxiylik, shijoat, sabr, muloyimlik, sirni saklay bilishlik, ilm- ma’rifatli bo‘lish, kamtarlik, adolatlilik, do‘stlik, vafodorlik kabi axloqiy kategoriyalarga ta’rif beradi. U insoniy fazilatlarga:
Jasurlik - biror ishni bajarishda kishining jasurligi; Chidamlilik - inson boshiga tushgan yomonlikni to‘xtatib turuvchi quvvat;
Aqllilik - biror ishni bajarishda shoshma-shosharlik qilishdan saklovchi quvvat;
Ziyraklik - sezgi bergan narsalarning haqiqiy ma’nosini tezlik bilan tushinishga yordam beruvchi quvvat.
Ibn Sinoning fikricha insonlar xulgq-atvorida birmuncha nuqsonlar bor. Bular: aldash, rashk, o‘ch olish, adovat, bo‘xton, irodasizlik kabilardir.
U fanlar tavsifi xakida ham fikr bildirgan Olim birinchi o‘ringa tibbiyot fanlarini ko‘yadi. falsafani esa ikki guruhga-nazariy va amaliy guruhga bo‘ladi. U birinchi guruhga etika, ig^tisod, siyosatni kiritadi.
Ikkinchi guruxga fizika, matematika, metafizika dunyo qonuniyatlarini o‘rganuvchi barcha fanlarni kiritgan. Olim fizika, adabiyot, tarix fanlari bilan shug‘ullangan.
Ibn Sino bilim olishda bolalarni jamoa bo‘lib maktabda o‘kitish zarurligini ko‘rsatadi va ta’limda kuyidagilarga rioya etish zarurligini ta’kidlaydi.
-bolaga bilim berishda birdaniga kitobga band kilib ko‘ymaslik;
-ta’limda yengildan og‘irga borish orkali bilim berish;
-olib boriladigan mashqlar bolalar yoshiga mos bo‘lishi;
-o‘kitishda jamoa bo‘lib maktabda o‘qitishga e’tibor berish;
-bilim berishda bolalarning mayli, qiziqishi va qobiliyatini hisobga olish;
-o‘qitishni jismoniy mashqlar bilan ko‘shib olib borish.
Bu talablar xozirgi davr ta’lim tamoyillariga xam mos kelishi bilan qimmatli bo‘lib, bolalarni yengil-yelpi bilim olish emas, balki har tomonlama chuqur va mustaxkam bilim olishiga yordam beradi.
U bola tarbiyasi xaqida fikr bildirar ekan, bola tarbiyasini unga ism qo‘iishdan boshlashni lozim deb topadi. Bolaga munosib ism tanlash ota-onaning dastlabki olijanob vazifasi deb biladi. Agar qadimgi yunon faylasuflari Platon va Aristotellar bola tarbiyasini davlat ixtiyoriga qo‘ysalar, Ibn Sino bola tarbiyasi bilan avvalo ota-ona shug‘ullanishi kerak deydi.
Xulosa qilib aytganda, Ibn Sino buyuk olim, faylasuf, adib, tabib bo‘lishi bilan birga buyuk murabbiy edi. U ta’lim-tarbiya xaqida juda ko‘p bosh qotiradi.
Olimning pedagogika faniga qo‘shgan xissasi shundaki, u ta’limiy tarbiyaviy qarashlarida insonning ham aqliy, xam axloqiy, xam estetik xamda jismoniy tomondan rivojlanishi, kamolga yetishining mezonini ishlab chiqadi.
Tarbiya tizimiga jismoniy tarbiyaning kiritilishi esa olimning tarbiya soxasidagi katta xizmatlaridan xisoblanadi.
Yana uning xizmatlaridan biri shundaki, u insonning mexnati, qobiliyati, aql-zakovatini ulug‘ladi, undagi qudratga ishondi. Inson tafakkurining tantana qilishi kerakligini targ‘ib qildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
