Qarshi davlat universiteti o‘zbek tili va adabiyoti metodikasi kafedrasi



Download 2,09 Mb.
Pdf ko'rish
bet31/245
Sana02.09.2021
Hajmi2,09 Mb.
#162437
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   245
Bog'liq
ona tili morfemika soz yasalishi morfologiya fanining oquv-uslubiy majmuasi

Harakat nomi harakat va holatning nomini bildirishi, gapda otga xos vazifalarda kelishi. Otga va fe’lga xos 
grammatik belgilarga egaligi, bir tomondan fe’l kabi: a) harakat bildirishi; b) o‘timli va o‘timsizga egaligi; v) nisbat 
kategoriyasiga;  g)  kelishiklarni  boshqarib  kelishiga  ega  va  ravishdoshlar  orqali  aniqlanishi.  Otga  o‘xshash:  a) 
egalik  va  kelishik  affikslarini  olishi  va  turlanishi;  b)  gapda  ot  bajargan  vazifani  bajarishi  haqida.  Fe’l  harakatni 
bajaruvchi shaxs bilan bog‘liq holda ifodalashi, harakat nomi esa harakatni shaxsi va narsaga munosabati orqali 
emas, balki jarayon holida uning nomini bildirishi. 
Harakat nomi fe’l asosiga –(u)v; (i)sh; moq shakl sovchilarini qo‘shish bilan yasalishi. Harakat nomi gapda 
ega, to‘ldiruvchi, qaratuvchi kesim bo‘lishi. 
Sifatdosh narsaning harakat va holat belgisini ko‘rsatishi va sifatlovchi bo‘lishi. Sifatdoshning belgilari: a) 
holat  tushunchasini  bildiradi;  b)  nisbat,  bo‘lishli-bo‘lishsizlik,  o‘timli-o‘timsizlik  ma’nolarini;  v)  boshqa  so‘zlarni 
boshqarib  kelishi;  g)  shaxs va  narsa  harakati  bilan  bog‘liq  belgini  bildirib,  gapda  sifatlovchi  bo‘lishi;  d)  otlasha 
olishi; ye) shaxs-son affiksi bilan tuslanib, aniqlik mayliga xos zamon shakllarini hosil qilishi; sifatdosh:  -gap, -(-
kan, qan); -digan, yotgan, -r, (-ar); -ajak, -gusi (g‘usi), -(u)vchi affikslari bilan yasalishi. 
Sifatdosh otlashadi, gapda sifatlovchi, ega, kesim, qaratuvchi vazifalarini bajaradi. Sifatdosh o‘tgan zamon 
(-gan),  hozirgi  zamon  –(yotgan);  kelasi  zamon  (-digan,  -r,  -ar,  -ajak,  -gusi)  shakllarini  oladi  va  o‘sha  zamon 
tushunchalarini bildirishi. 
Ravishdosh,  asosan,  boshqa  bir  fe’l  anglatgan  harakatdan  oldin  bo‘lgan  yoki  u  bilan  bir  vaqtda 
bajariladigan  harakatni  ko‘rsatishi,  asosiy  harakatning bajarilish vaqtini  bildirishi,  ergash  gapning  kesimi  va hol 
bo‘lishi.  Ravishdosh:  harakat  tushunchasini;  o‘timli-o‘timsizlik,  bo‘lishli  –  bo‘lishsizlik,  nisbat  va  zamon  boshqa 
so‘zlarni boshqarib kelishi; ba’zan ozaytirma daraja (-roq)ni qabul qilishi; fe’lga bog‘lanib harakatni ikkinchi holatni 
belgisi sifatida ko‘rsatishi, gapda hol bo‘lishi; qo‘shma fe’l analitik shakl tarkibida birinchi komponent bo‘lib kelish 


kabilarni bildiradi. Ravishdosh tuslanadigan va tuslanmaydigan ravishdoshlarga bo‘linishi; ravishdoshlar –b (-ib, -
a, -y, -may, -gani (kani, -qani), -gach (kach, -qach), -guncha (kuncha, -quncha) va b. 
 

Download 2,09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   245




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish