Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

Fosforning galogenli birikmalari. PCl₃ – o‘tkir hidli rangsiz suyuqlik, 74,1 ^оС da qaynaydi, -111,8 ^оС da qotadi. Suvda to‘liq gidrolizlanib fosfit kislotasi hamda HCl hosil qiladi:

PCl₃+3H₂O=H₃PO₃+3HCl

PCl₅ –qattiq modda, trigonal bipiramida tuzilishga ega. Bu birikma ham suv bilan ta’sirlashadi:

PCl₅+H₂O=POCl₃+3HCl

Agar reaksiyada mo‘l miqdorda suv ishtirok etganida ortofosfat kislota va HCl hosil boladi:

PCl₅+4H₂O=H₃PO₄+5HCl

PF₅ va PF₃ gaz moddalar. PBr₃ suyuq modda, lekin PBr₅ sariq rangli qattiq birikmalar. PCl₃ va PCl₅ organik sintezda keng ko‘lamda ishlatiladi.

Fosforning oksidlari va kislotalari

Fosforning (I) birikmalari. Fosforning (I) birikmalari qatoriga H₃PO₂ ni olish mumkin. Bu birikma gipofosfit kislota- H₃PO₂ yoki [PO₂H₂]^- deb qarash kerak. H₃PO₂ rangsiz kristall (suyql. harorati 26,5 ^оС), р=1,49 g/см³, suvda yaxshi eriydi. Uning molekulasini tuzilishi quyida ko‘rsatilgan.

Ancha kuchli elektrolit va u bir asosli kislota (K=7,9*10-2). Gipofosfit kislota tuzlari (KH₂PO₃) kuchli qaytaruvchidir.

Agar fosfor ishqorlar ishtirokida qizdirilganda gipofosfit kislotaning tuzlari hosil bo‘ladi: