Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

Kovalent bog‘lanish xossalari-Kovalent bog‘ning to‘yinganligi. Ayni atomning kovalent bog‘lari soni chegaralangan. U valent orbitallar soni bilan aniqlanadi, bu orbitallar soni kovalent bog‘ hosil qilishdagi energetik jihatdan qulay holatlar sonidir. Kvant-mexanik hisoblashlar bunday orbitallarga tashqi s-, p- va tashqaridan ikkinchi d-orbitallar kirishini ko‘rsatadi.

I davr elementlarining maksimal kovalentligi birga teng. Chunki bu davr elementlarida birgina orbital va unda eng ko‘p ikkita elektron bor.

II davr elementlarida maksimal kovalentlik 4 ga boradi. Bu davr elementlarida eng ko‘p orbitallar soni 4 taga etadi (2s²2p²).

III va keyingi davr elementlarida kovalent bog‘ hosil qilishda s-, p- hamda d- orbitallar ishtirok etadi.

Atomning ma’lum bir kovalent bog‘lar hosil qilish qobiliyati kovalent bog‘ning to‘yinganligi deyiladi.

Kovalent bog‘ning yo‘nalganligi. Elektron bulutlarning shakli har xil bo‘lgani uchun ularning bir-birini qoplashi ham har xil usullarda bo‘ladi. Elektron bulutlarning qoplanishi va simmetriyasiga qarab bog‘lar - s (s-s), p (p-p) ва D (d-d) bog‘larga bo‘linadi.

s - s bog‘lanish o‘zaro birikuvchi atomlar orasida birgina valent chiziq bilan tasvirlanadigan yakka bog‘lanish hosil bo‘lganda s elektron bulutlarning o‘zaro qoplanish fazosi atom markazlarini tutashtiruvchi chiziqda yotsa hosil bo‘ladi. Masalan, H₂ molekulasi hosil bo‘lishida ikkita s- elektronlarning o‘zaro qoplanishi amalga oshadi.s-orbitallarning elektronlari (bog‘lanishda ishtirok etadi:

H₂®H – H

p - p bog‘lanishda elektron bulutlarning qoplanish fazosi atom markazlarini tutashtiruvchi chiziqning ikki tarafida yotadi .

d - d bog‘lanishda elektron bulutlarning to‘rtta joyda qoplanishidan hosil bo‘ladi.

Kovalent bog‘lanish xossalari: (tartibi,) energiyasi va uzunligi. Kovalent bog‘lanishli birikmlar o‘zlarida uchta asosiy xususiyatlarni namoyon qiladi: bog‘ tartibi, bog‘ energiyasi va bog‘ uzunligi.