9. Mavzu: Ichki sekretsiya bezlarining yosh xususiyati va endokrin kasalliklar

9. Mavzu: Ichki sekretsiya bezlarining yosh xususiyati va endokrin kasalliklar.
Ichki sekretsiya bezlari haqida tushunchalar. Ma’lumki organizmdagi mavjud bezlar spesifik moddalar-sekretlar ishlab chiqaradi. Sekretlar oqish yo’llari orqali gavdaning bo’shliqlariga (og’iz bo’shlig’i, me’daga, ichaklarga) yoki tashqi muhitga ajratiladi. Bunday holda tashqi sekretsiya haqida ham gap yuritishga to’g’ri keladi: Tashqi sekretsiya bezlari. So’lak, me’da, yog’, ter bezlari – tashqi sekretsiya bezlariga kiradi.
Lekin organizmda yana shunday bezlar borki, qaysiki ularning alohida chiqaruv yo’llari bo’lmay, balki ajratgan sekretlarini to’g’ridan-to’g’ri qonga ajratadi. Bunday bezlar ichki sekretsiya bezlari yoki endokrin bezlari deb yuritiladi va bu so’z grekcha endon – ichki, krinin ajratadi degan ma’noni beradi. Endokrin bezlariga gipofiz, epifiz, qalqonsimon bez yoki qalqonsimon bezoldi bezchalari, me’daosti bezi, jinsiy va ayrisimon bezlar kiradi.
Me’daosti va jinsiy bezlar – aralash bezlar hisoblanadi, ya’ni ularning ayrim hujayralari tashqi sekretorlik funksiyasini bajarsa, ayrimlari ichki sekretorlik funksiyasini bajaradi.
Endokrin tizim bu organizmning organlari va to'qimalarining to'plamidir gormonlar deb nomlanuvchi bir qator birikmalar ajratadi.
Ichki sekretsiya bezlari tomonidan ishlab chiqarilgan va chiqariladigan ushbu moddalar qon orqali tarqalib, ular ishlab chiqarilgan joydan uzoqroq joylarda aniq funktsiyalarni tartibga soladi.
Gormonlarni ajratuvchi asosiy tuzilmalar qatorida biz gipotalamus, gipofiz, qalqonsimon bez, epifiz yoki oshqozon osti bezi va boshqalarni topamiz. Bizning qon aylanish tizimimiz orqali o'tadigan ushbu moddalar inson tanasida haqiqatan ham muhim funktsiyalarni: metabolizm va o'sishdan tortib to ko'payishga qadar modulyatsiya qiladi.
Shu sababli, ushbu muhim xabarchilarning haddan tashqari yoki etishmasligi ishlab chiqarish metabolik va xulq-atvor muvozanatiga nisbatan turli xil muvozanatlarga olib kelishi mumkin. Bu erda biz ba'zi narsalarni muhokama qilamiz endokrin tizim kasalliklari va ularning o'ziga xos xususiyatlari.
Endokrin tizim kasalliklarining eng muhim turlariga misollar.
Gipertireoz
Gipertiroidizm qalqonsimon bez gormonlarining ortiqcha ishlab chiqarilishi tufayli o'ziga xos klinik ko'rinishni beradi qalqonsimon bez tomonidan (ortiqcha narsani kechiring) va bu bir nechta sabablarga bog'liq. Ramon y Cajal universiteti kasalxonasiga ko'ra, ushbu patologiya umumiy aholining 0,3 dan 1% gacha ta'sir qiladi. Bu ayollarda erkaklarnikiga qaraganda tez-tez uchraydi va geriatrik populyatsiyada u deyarli 5% gacha tarqalishi mumkin. Shuning uchun biz yoshga keng bog'liq bo'lgan patologiyaga duch kelmoqdamiz.
Uning eng keng tarqalgan alomatlari orasida issiqqa toqat qilmaslik, yurak urishi, asabiylashish, uyqusizlik, asabiylashish, giperkineksiya, vazn yo'qotish va giperdefektsiya. Bu belgilarning barchasi yuqorida aytib o'tilgan qalqonsimon gormonlar giperproduktsiyasining sababi hisoblanadi, chunki ular ko'plab to'qimalar va jarayonlarda energiyadan foydalanishni nazorat qiladi.
Qandli diabet
Qandli diabet haqida gapirmasdan, endokrin tizimning eng dolzarb kasalliklarini qanday ro'yxatlash mumkin? Qanday tuyulishi mumkin bo'lsa-da, biz eng so'nggi narsalarni (epidemiologik nuqtai nazardan) saqlaymiz.
Qandli diabet deb ta'riflanadi qon shakar (glyukoza) darajasi juda yuqori bo'lgan kasallik. Bu shaxs tomonidan insulin gormonidan noo'rin foydalanish yoki noto'g'ri foydalanish natijasida yuzaga keladi. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti (JSST) ushbu patologiya haqida katta qiziqish uyg'otadigan bir qator ma'lumotlarni to'playdi:
Qandli diabet bilan kasallanganlar soni 1980 yildagi 108 milliondan 2014 yilda 422 million kishiga o'sdi. So'nggi o'n yilliklarda diabetning tarqalishi 4,7 foizdan 8,5 foizgacha o'sdi. Taxminlarga ko'ra, 2016 yilda ushbu patologiya 1,6 million o'limga sabab bo'lgan.