Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

Korroziyaning aktivatorlari va ingibitorlari

Korroziya jarayonining tezligiga eritmalarda bor ionlar, ya’ni H+ va OH- ionlari konsentratsiyasi, eritmaning pH qiymati katta ta’sir etadi. Masalan, eritmada H+ ionlari konsentratsiyasi ortsa, korroziya kuchayadi, OH - ionlari konsentratsiyasining ortishi temirning zanglashini susaytiradi, lekin gidroksidlari amfoter xossaga ega bo‘lgan metallar (Zn, Al,Pb) ning korroziyasi ortganda tezlashadi.

Korroziyani tezlatuvchi moddalar korrozion aktivatorlar deb ataladi. Bularga ftoridlar, xloridlar, sulfatlar, nitratlar, qisman bromide va yodidlar kiradi. Dengiz suvida xloridlar ko‘p bo‘lgani uchun metallar bu suvda ko‘l suvidagiga qaraganda tezroq zanglaydi.

Korrozion muhitga qo‘shilganida metallarning korroziyasini susaytiradigan moddalar korrozion ingibitorlar deb ataladi (lotincha inhibeo-to‘xtatish so‘zidan olingan). Ular jumlasiga aminlar, mochevina, tiomochevina, sulfidlar, aldegidlar xromatlar, fosfatlar, nitritlar, silikatlar va hokazolar kiradi. Masalan, temir yoki po‘lat tushirilgan suvga 0.3-0.4% Na₂CrO₄ qo‘shilsa, korroziya tezligi sezilarli darajada pasayadi. Suvga geksametafosfat (NaPO₃)₆ , NaNO₂ hamda Na₂SiO₃ lar qo‘shilganida ham temir va po‘latning korroziya tezligi kamayadi. Agar suvga Na₂ SiO₃ bilan Na[SiF₆ ] qo‘shilsa, alyuminiyning korroziya tezligi juda pasayib ketadi.

Ayniqsa, kislotali muhitda metallarni korroziyadan saqlash uchun ingibitorlar katta ahamiyatga ega. Bunday muhitda metallarning ingibitorlar ishtirokida korroziyadan saqlanish sababi shundaki, ingibitor faqat metall sirtiga yutilib, zang sirtini qoplamaydi. Yupqa ingibitor qavati bilan qoplangan metall sirtiga kislotalar ta’sir eta olmaydi. Shuning uchun korrozion ingibitorlar keng ko‘lamda qo‘llanilmoqda.

Atrof-muhit ta’sirida metallardan tayyorlangan ko‘p buyumlar metallarning oksidlanishi natijasida oksidlar, gidroksidlar, tuzlar kabi kimyoviy birikmalar hosil qilib yemiriladi. Korroziyaning quyidagi turlari kuzatiladi: kimyoviy korroziya, biokimyoviy yoki biokorroziya, elektrokimyoviy korroziya. Korrozion jarayonning boorish sharoitiga ko‘ra korroziyaning quyidagi turlari farqlanadi: atmosferaviy, suyuqlikda yoki elektrolitlarda, tuproqda yoki yer ostida, elektrokorroziya, tirqish korroziya, kuchlanish ostidagi korroziya.