Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

Cho‘yan: oddiy, kulrang cho‘yan korroziyaga chidamli emas, chunki uning tarkibi bir xil emasligidir(masalan, po‘latga nisbatan).

Perlit strukturali cho‘yan zanglashga chidamli emas, sababi uning tarkibi bir xil emas. Modifikatsiyalangan cho‘yan kuchli erituvchi muhitda yuqori darajada zanglashga chidamlidir. 60 % li sulfat kislota va erigan holatdagi o‘yuvchi natriy muhitda uning chidamliligi juda yuqori. Bunday cho‘yanga misol qilib silikopalsiy bilan modifikatsiya qilingan cho‘yanni olish mumkin. Uning tarkibida C-2.9 дан 3.2 %, Si-0.8 %, Cr – 0.4 dan 0.8 % gacha, Ni- 0.6 dan 0.8 % gacha metallar bor.

Namligi katta bo‘lgan muhitda perlit strukturali titan misli cho‘yan(TMCH) zanglashga chidamlidir. Uning tarkibida 1 % gacha misning bo‘lishi sababli korroziyaga turg‘undir. Uni yanada chidamli cho‘yan qilish uchun tarkibiga xrom va nikel qo‘shish kerak bo‘ladi. Bog‘langan cho‘yan oddiy holatda zanglashga chidamlidir. Chunki uning yuzasi oksidlangan yupqa himoya qavatiga ega. Cho‘yan gruppasiga kiruvchi yuqori darajada ligerlangan temir uglerodli qotishmalar ham ancha kimyoviy turg‘undir. Temir kremniyli (Si-14.5 % gacha), kremniy molibdenli ( Si- 13.5 dan 16 % gacha, Mo- 3.25 dan 4 % gacha) va ko‘p xromli (Cr- 25 dan 36 % gacha) bo‘lgan cho‘yanlar bunga misoldir. Ular pardozlash va bo‘yash sexlarida keng qo‘llaniladi.

Qo‘rg‘oshin- pardozlash va bo‘yash jixozlarida keng qo‘llaniladi. Sulfat kislotasi va uning tuzlari eritmalarida qo‘rg‘oshin yuqori darajada kimyoviy turg‘unlikga ega. Uning yuzasida PbSO₄ dan iborat metal bilan mustahkam bog‘langan yupqa qavat hosil bo‘ladi va zangdan himoya qiladi. Biroq sulfat kislotaning konsentratsiyasi 80 % ( issiqlik holati 85-90 C) va 92 % sovuq holatdan ortib ketsa yupqa parda yemirila boshlaydi va zanglashga chidamlilik yo‘qoladi. Sulfat kislota tarkibida azot kislotasining qoldiqlari, qo‘rg‘oshin tarkibida aluminiy, rux qalaylarini bo‘lishi uning zanglashga chidamliligini pasaytiradi. Idish va trubalarda chiqitlarni o‘tirib qolishi ham qo‘rg‘oshinda mahalliy korroziyani hosil qiladi. Qo‘rg‘oshin kavsharlab ulangan, biriktirilgan joylarda ham kuchli zanglashi mumkin.

Alyuminiy – u ham tez korroziyalanadi, boshqa moddalar bilan tez reaksiyaga kirishadi, lekin azot (uksus) sirka kislotalaridan yuqori darajada kimyoviy turg‘undir. Aluminiy yuzasida kuchli himoya qatlami hosil bo‘lib, metal bilan qattiq bog‘langan shuning uchun u zanglamaydi. Aluminiy o‘shiladigan ko‘p moddalar (temir, rux, mis) uning chidamliligini pasaytiradi. Payvandlangan va parvarishlangan joylaridan tez korroziyalanadi. Mexanik ishlov berishda hosil bo‘ladigan ichki kuchlanishlar zanglashni tezlashtiradi.