Qаrаqаlpаqstаn respublikаsi ministrler ken’esi jаnindаg’i ortа arnаwli bilimlendiriw bаsqаrmаsi

§ 40. Feyildin’ jasalıwı ha’m onın’ stillik qollanılıwı
Feyil — so’z jasaw o’risi ken’ qospalı sıpatqa iye so’z shaqabı. Onın’ jasalıwı eki tu’rli usıl menen iske asadı.
1) feyil jasawshı qosımtalar arqalı jasalıw (affiksatsiya); 2) so’z qosılıw arqalı jasalıw.
Birinshi usıl boyınsha atawısh so’zlerge feyildin’ so’z jasawshı qosımtaları qosılıp jan’a feyil so’zler, ekinshi usıl boyınsha qospa feyiller jasaladı.
Basqa so’z shaqaplarınan feyil jasawshı qosımtalar jalg’anıw arqalı jasalıw do’rendi feyiller dep ataladı. Olar to’mendegi qosımtalar arqalı jasaladı:
-la//-le qosımtası atlıq ha’m basqa atawısh so’zlerden feyil jasawda o’nimli qollanıladı
1. -la//-le qosımtası atlıq so’zlerge jalg’anıp, jan’a ma’nili jasaladı:
a) adamnın’ dene mu’shelerin an’latatug’ın atlıqlarg’a jalg’anıp, sol so’zlerge qatnaslı bolg’an feyillerdi jasaydı: basla, bawızla, tisle, qoltıqla, arqala, barmaqla, ko’zle t.b.;
b) is-ha’rekettin’ isleniwine qural bolatug’ın ha’m basqa da zatlardın’ atın bildiretug’ın atlıqlarg’a jalg’anıp, sol ma’nidegi feyiller jasaladı: arqala, qapla, qulıpla, duzla, mayla, gipsle, fanerle t.b.;
d) geypara o’nip-o’siw, ko’beyiwge qatnaslı atlıqlardan sol ma’nidegi do’rendi feyiller jasaladı: balala, qozıla, qulınla, gu’lle, g’umshala+w, go’rekle+w, tu’ynekle+w t.b.
2. -la//-le qosımtası kelbetlik ha’m ra’wishlerge jalg’ang’anda sol so’zlerdin’ sapalıq belgisine qatnaslı ha’reketti bildiredi: ko’rkemle, sulıwla, jaqsıla, tazala, tegisle shaqqanla+s, maydala t.b.
3. Do’rendi feyiller -la//-le affiksi arqalı sanaq ha’m jıynaqlaw sanlıqlardan jasaladı: birle, u’shle, ekewle, u’shewle-s t.b.
4. -la//-le qosımtası tan’laqlardan tan’lanıwg’a baylanıslı ha’reketlerdi bildiredi: hay-hayla, waha-ha-la, bay-bayla, ahla, u’hle, ura-la t.b.
5. -la//-le qosımtası ses ha’m ko’riniske eliklewish so’zlerge jalg’anıp, sol so’zlerge ma’niles ha’reketlerdi bildiredi: g’an’g’ırla, du’sirle, gu’mbirle, jıbırla, bozaran’la, zirle t.b.
Bul qosımtanın’ -ılda//-ilde qospa forması eliklewishtin’ eki tu’rine de jalg’anıp, sol ma’nidegi do’rendi feyillerdi jasaydı: ısılda, gu’rilde, shıyqılda, jaltılda, zırılda, zirilde t.b.
6. -la//-le qosımtası bar, joq so’zlerine jalg’ang’anda sol ma’nidegi do’rendi buyrıq meyil ma’nisinde qollanıladı: barla, joqla.
Atawısh tiykarlı do’rendi feyiller joqarıdag’ılardan basqa to’mendegi feyil jasawshı qosımtalar arqalı da jasaladı:
-a/e: (ko’z-e, bos-a, ten’-e); -ay//-ey, -y: (essey, ken’ey, azay, ko’bey); -ar//-er,-r: (jas-ar, tu’n-er, ag’-ar, jan’a-ar); -ıq//-ik: (ot-ıq, da’m-ik, tar-ıq, kes-ik); -g’ar//-ger, -qar// -ker: (suw-g’ar, an’-g’ar, ten’-ger, jat-qar); –ı,-i: (bay-ı, kem-i, juwas-ı); -ıt//-it, -t: (bılp-ıt, berk-it, duman-t); -al//-el, -l: (on’-al, ten’-el, saw-al, jog’al); -an/-en,-n: (jas-an, at-an, ku’sh-en, es-en) t.b.