«Qaraqalpaq ádebiyatí» kafedrasí «Ádebiyat teoriyasí» páninen kurs jumíSÍ tema: G. TÁJetdiynovaníŃ balalarǵa arnalǵan gúrrińlerinde qaharman obrazí Orınlaǵan

II G.TÁJETDIYNOVANÍŃ BALALARǴA ARNALǴAN GÚRRIŃLERINIŃ KÓRKEMLIK ÓZGESHELIKLERI
2.1. G.Tájetdiynovanıń gúrrińlerinde qaharman xarakterin jasawda konflikttiń áhmiyeti

Gúljáhán Tajetdiynova studentlik jıllarınan baslap óziniń prozalıq shıǵarmaları menen tanıla basladı. Ol 1994-1999-jılları Qaraqalpaq mámleketlik universitetinde oqıp bilim aldı.

Dáslepki miynet jolın «Qaraqalpaqstan» baspasında redaktor lawazımınan basladı. Soń «Qaraqalpaqstan» kinostudiyasında isledi. bir neshe hújjetli filmlerdiń scenariy avtorı.
«Kewil jiyeginde atqan tań» qosıqlar toplamın baspadan shıǵardı. Házirgi kúnde respublika zıyalılarınıń «Ustaz jolı» gazetasınıń bólim redaktorı lawazımında jumıs isleydi.
G. Tájetdiynovanıń «Ádiraspan monshaqları» atlı toplamı bar bolıp, ol 2016-jılı baspadan shıǵadı. Onıń bul toplamında turmıs táshwishlerine tolı qıylı-qıylı waqıyalar sáwlelengen. Sonday-aq, turmısımızda ushırasatuǵın jat illetlerdi ayawsız áshkaralaytuǵın satiralıq gúrrińleri hám tımsalları kúlkili hám oqıwǵa jeńil shıqqan.
Avtordıń bul toplamına balalarǵa arnalǵan gúrrińleri de kirgizilgen. Onda súwretlenetuǵın waqıayalar, shıǵarmaǵa qatnasıwshı personajlar hám olardıń obrazın ashıp beriwde xarakter máselesi menen qaharman obrazın jasawda avtordıń kórkemlik sheberlik máselelerin shıǵarmanı tallaw barısında anıqlap alamız.
«Aytjan oy juwırtıp qarasa, aldımızdaǵı jılı shańaraq qurǵanına otız jıldıń júzi toladı eken. Qıyallanıp ta turıptı, tap usı jıldıń pisikshiliginde, anıqıraǵı «eshek alma»nıń úsh kilosı júz somǵa túsken payıtları bunı dańǵırlatıp, toy qılıp beriw niyeti de joq emes. Ózi bolsa usı kúnge shekem shaqırıqtan qalıp kórgen joq, sirá. Aparıp bergenlerin qaytıp alıwı da kerek.
... Ne kóp xalıq ta toy-mereke, shaqırıq, bayram bázim kóp. Áne, usı tárepin esapqa alǵan halda shańaraqqa az da bolsa tabıs keltirse boladı. Usı tájiriybe sınaw payıtında nátiyjesin bergen.
Má balam, toydan dumalaq, sizlerdi de jetkersin, — dep Aytjan hár sapar shaqırıqtan kelse qaltasınan qısımlap alıp pechenie-konfetlerdi ortaǵa taslaydı.
Aytjan aǵa da, Sulıw ayım da naǵız merekeniń adamı. Olarsız mereke de qızbas. Dasturxan jayılǵan jerde molshılıq bolatuǵını anıq. Jaqsı awqat zaya bolmasın dep, pisken astı obal etip kórgen bende emes. Sadaǵań keteyin awqat degendi jutsań jayǵasıp kete beredi eken. «Qap toldı qapshıq toldı, dorbasha saǵan ne boldı» degendey Aytjannıń awqatlanǵanı baqqıdaǵı ógizdiń jem jegeni menen barabar. «Jaqsı awqat zaya bolǵansha, jaman qarın jarılsın» degen. Aqırı, kewliń toysa da kóziń toymaydı eken. Dasturxan qonaqqa arnap jayıladı. Demek, iship-jeyseń, al qalǵanların...»
Bul avtordıń «Sarqıt» dep atalıwshı satiralıq gúrrińinen alınǵan qatarlar bolıp esaplanadı. Bul gúrrińniń tiykarǵı ideya-tematikası sarqıt haqqındaǵı ájayıp ırımlardı bizge uqtıradı. Xalqımızda miyman kútiw degen ájayıp dástúr bar. kelgen miymanǵa dasturxandı ájayıp qılıp toltırıp, miymanlar qaytqannan keyin olardan qalǵan azıq-túlikti xalqımız sarqıt dep ataydı hám sol sarqıtta bereket boladı diydi. Kelgen qonaqlar arasında lawazımlı adamlar bolsa solardıń asaǵan asınan hámme teńdey bizge de nesip etsin de dám tatıydı. Bul gúrrińde de dál sonday sarqıttıń káramatı haqqında sóz boladı.
Tiykarınan Aytjan menen onıń hayalı Sulıw ayım haqqında sóz etiledi bul gúrrińde. Sulıw ayım barǵan jerinen jaqsı niyet dep sarqıt ákeletuǵın bolǵan. Bunıń tiykarǵı sebebi sarqıt jep ósken bala jaqsı boladı dep oylaydı. Sulıw ayımnıń kelini balalar baqshasında aspaz bolıp jumıs isleydi. Ol da barǵan jerinen balalardan qalǵan azıq-túlikti úyine alp qaytadı. Ol da balalar perishte boladı, olardan qalǵan sarqıttı jegen meniń balam da qatarına salıstırǵanda júdá aqıllı boladı dep niyet etedi.
Jáne de:
««Mal baqqanǵa pitedi» degen gápte jan bar eken. Begdulla ǵarrınıń aqlıqları qashan kórseń malların baǵadı da júredi. Basqanıń barın aytıp neteyin. Miynetine bola qoysın.
Usı jaqsılap baqqanınıń nátiyjesi shıǵar, jaqında bir ala baspaǵı videoǵa da túsip úlgerdi.
Gúz degen jıyın-terimniń qızǵan máháli. Qol qawsırıp qarap júrgen adam joq. Ásirese, awılda qıymıldaǵan jannıń bári atızda. Jaqında paxtakeshlerdiń hal-jaǵdayın sorap Nókisten bir jurnalist qız kelgen edi. Paxta atızların aralap júrip, tap atızdıń ortasında júrgen bir baspaqtı videoǵa túsirip ketipti. Bul Begdulla ǵarrınıń aqılıqları baǵıp júrgen ala baspaq eken.
Bir saparı keshte dasturxan basına hámmesi jıynalıp shay iship otırsa, televizordan ala baspaǵı shıǵıp tur.
Áne qalas, ǵarrınıń aqlıqları óziniń baspaǵın kórip, bir ushıp-ushıp quwanadı. Begdulla ǵarrı aqlıqlarınıń quwanǵanın kórip, sál mıyıq tarqanı menen ishley qıynalıp otır. Aqır onıń da leykini bar...»
Bul gúrriń «Videoǵa túsken baspaq» dep atalıp bul da janrı boyınsha satiralıq gúrriń esaplanadı. Bul gúrrińde Begdulla ismli ǵarrı hám onıń baspaǵı haqqında sóz boladı. Awıl kórinisin televideniyege alıwǵa kelgen jurnalistler Begdulla ǵarrınıń da baspaǵın túsirip ketedi. Bir kúni keshqurın shańaraq aǵzaları menen awqatlanıp otırǵanda olardıń ala baspaǵı televizordan shıǵadı. Olar hayran qaladı. Aqılıqları bolsa quwanısıp videoǵa shıqqan baspaq endi meniki dep baspaqqa talasadı. Ǵarrı bolsa bunnan birza tınıshsızlanıp endi ol baspaq hesh qaysısıńızǵa da joq diydi. Bunıń tiykarǵı sebebi xalqımızda «haywanatlardı súwretke túsiriwge hám videoǵa alsań ólip qaladı» degen ırım bar. Begdulla ǵarrı usıdan qorqqan edi. Degen menen baspaǵı úlkeyip sıyır boladı. Sol baspaq videoǵa túsirilip televizorǵa shıqqanınan baslap «Videoǵa túsken baspaq» dep atalǵan bolsa, házirgi kúnde ol «Videoǵa túsken sıyır» dep atalıp kiyatır.
Bul gúrriń de satiralıq gúrriń bolıp, ondaǵı sóz etilgen waqıyalar xalqımızdıń sada xalıq ekenliginen hám ırımlarǵa qattı iseniwsheń ekenligin súwretlep beriwshi dóretpe bolıp esaplanadı.