|
116
Kalamush,
«Temir» deb,
Savoding sal
Sen yozibsan
CHalamish.
«Kemir!» deb.
Yoki «G’alati maktublar» turkumidagi «Osmachiroqning Oymomoga yozgan xati»ga nazar
tashlaylik:
To’lishibsiz, Oymomo,
Men ham yordam qilarman
Kirib olib darmonga.
Nochor qolgan chog’ingiz.
SHisham sindi...
Omon bo’ling,
Buguncha —
Baxtimga
CHiqib turing osmonga.
Tugamasin yog’ingiz.
Ketmon traktorni o’ziga qiyoslagandek, kerosinda yoqiladigan osmachiroq ham oymomoni
o’ziga taqqoslab, yog’i bevaqt tugab qolmay, doimo charaqlab turaverishini tilaydi. Bularga
o’xshash she’rlarni yozish uchun nechog’li yuksak iste’dod kerakligini, bunday pishiq, tagdor,
mag’zi to’q, aksariyati sof milliy tuyg’ularga yo’g’rilgan she’rlar boshqa tillarga tarjima qilinsa,
qanday baho olishligi, bu hol millatimizga qanchalar g’urur bag’ishlashi mumkinligini sharhlab
o’tirish ortiqcha.
Anvar Obidjonning she’riy dostonlari ham talaygina. «Odil Burgutshoh va «Zamburug’»
laqabli josus haqida ertak»da agar yurt ichidagi odamlar ahil bo’lib, hushyor bo’lib yashamasa,
tashqi g’animlar har qanday qudratli va obod o’lkani ham hiyla-nayranglar bilan
kuchsizlantirishi, vayron qilishi mumkinligi to’g’risida so’z boradi. «O’g’irlangan pahlavon
haqida ertak» esa bir qarashda, asosan, bosqinchilikni qoralagandek tuyulsa-da, bunda eng
asosiysi millatning tili masalasidir. Dostonda go’dakligida boshqa yurtga o’g’irlab ketilgan bola
tengsiz pahlavon bo’lib ulg’aygach, bosqinchilarga qo’shilib o’z xalqiga qarshi jang qilgani,
hatto o’z onasi bilan olishib, onaning tilini tushunmagani bois, halok bo’lishiga sal qolgani
hikoya qilinadi.
Necha yillar yig’lab-yig’lab, sog’inib yurgan farzandini bilmay o’ldirib qo’yishdek
fqjiadan bolaning yelkasidagi tanish tamg’a tufayligina saqlanib qolgan ona falakka shunday
iltijo qiladi:
— Hech bandani,
Ey, Tangrim,
Judo qilma elidan.
Farzandlarni onadan
Hamda ona tilidan!
Bu doston 1986-yilda chiqqan «Masxaraboz bola» nomli kitobda, o’zbek tili davlat tili
bo’lmagani uchun rasmiy doiralarda nufuzini tamoman yo’qotib, turli tahqirlashlarga uchrab
turgan bir zamonda e’lon qilinganini nazarda tutsak, bu chinakam jasorat edi. Bunday asarlar
rasmiy doiradagilarning qattiq jig’iga tegishi tabiiy hol edi. Anvar Obidjon asarlari o’quvchilar
orasida mashhur bo’lishiga qaramay, muallif Mustaqillikdan ilgari unvon, nishon u yoqda tursin,
hatto biron-bir oddiy adabiy mukofot bilan ham taqdirlanmaganining boisi balki shundadir.
Anvar Obidjon ijodi haqida yozgan munaqqidlarning bir qanchasi uning o’ta
kurashuvchanligi, qaramlikdan qutulishga, erkinlikka intilishga da’vat mavzusini bolalar
adabiyotiga dangal olib kirganini alohida ta’kidlab kelishadi. Garchi Anvar Obidjonning o’zi,
istibdodga nafrat mavzusini «O’ychan ko’zlar egasi», «Bizda» singari she’rlari bilan Miraziz
A’zam 60-yillardayoq bolalar adabiyotiga olib kirgan, deya yuqoridagi fikrlarini inkor etishga
urinsa-da, bu masalaga xolislik va adolat bilan yondashib aytish joizki, munaqqidlar baribir haq.
Qaramlik bois millatimiz boshiga tushgan ko’rgiliklarni bolalar adiblaridan ba’zilari ilgari ham
onda-sonda sha’ma qilib o’tishgan, Anvar Obidjon esa bu mavzuga keng ko’lamda yondashdi,
talay she’rlarida, dos-tonlarida, hikoyalarida, ayniqsa, «Alamazon va uning piyodalari»,
«Dahshatli Meshpolvon» qissalarida, «Qo’ng’iroqli yolg’onchi» pesasida bosqinchilikni o’z
nomi bilan atab, o’z millati bolalarini kishanlardan xalos bo’lishga tinmay da’vat etadi,
muntazam ravishda kurashadi.
117
Anvar Obidjon nihoyatda serqirra ijodkor: nazmda, nasrda, dramaturgiyada birdek ijod
qiladi. Publisistika va adabiyotshunoslikda ham o’z o’rniga ega. Kattalar uchun ham turli
janrlarda asarlar yaratgan. Ayniqsa, Gulmat SHoshiy tilidan yozgan g’azallari, oddiy kishilarning
tiliga yaqinligi bilan ajralib turuvchi o’ta quvnoq va tagdor hajviyalari, «Oltiariq hangomalari»
turkumi tilga tushgan. Munaqqidlarimiz hajvchilikda uni Abdulla Qodiriy, Abdulla Qahhor,
G’afur G’ulom, Said Ahmad an’analarining davomchisi sifatida baholashadi. SHundan kelib
chiqib aytilsa, munaqqidlar Anvar Obidjon ijodi haqida talay maqolalar yozganiga qaramay,
uning asarlari har bir janr bo’yicha yanada chuqur tadqiqotlarini kutmoqda.
Bolalarning sevimli yozuvchisi, asarlari jahondagi o’nlab xalqlar tiliga tarjima qilingan
dovruqli adib Xudoyberdi To’xtaboevning so’zlari Anvar Obidjon har tomonlama keng
o’rganilishga arziydigan ijodkor ekanini tasdiqlaydi. «Polosonlik Anvar Obidjon» nomli
maqolada («Xalq so’zi», 2006-yil 20-may) X. To’xtaboev shunday yozadi: «Mark Tven, aka-uka
Grimmmlar, SHarl Perro, Janni Rodari singari jahonshumul yozuvchilarni o’qiganda... ularning
o’ziga xosligi, adabiyotga hech kim aytolmagan gaplarini aytib kirib kelganligini o’ylab, «Yo,
Xudo, bizga ham ana shunday yozuvchilardan bersang edi», deb ich-ichimdan orzu qilgan
paytlarim ham ko’p bo’lgan. Ana shunday ijodkorni Alloh bizga polosonlik Anvar Obidjon
qiyofasida berganga o’xshaydi».
Etuk ustozlarning mehrini qozongan Anvar Obidjon yurtimiz mustaqillikka erishgach,
nihoyat o’zining munosib bahosini oldi. U 1987-yilda hukumatimiz tomonidan «SHuhrat»
medali bilan taqdirlandi, 1988-yilda O’zbekiston xalq shoiri unvoniga sazovor bo’ldi.
Anvar Obidjonning bolalarga atalgan «Qo’ng’iroqli yolg’onchi» nomli birinchi pesasi
1983-yilda Respublika yosh tomoshabinlar teatrida sahnalashtirilgan. Keyinchalik mazkur
teatrda va Farg’ona, Guliston, Qarshi, Qo’qon teatrlarida uning «Pahlavonning o’g’irlanishi»,
«Topsang, hay-hay», «To’tiqul», «Samozvanes», «Qorinbotir», «Alamazon», «Navro’z va
Boychechak» kabi pesalari namoyish etildi. «O’zbekfilm» kinostudiyasida uning ssenariylari
asosida «Tilsimoy — g’aroyib qizaloq», «Dahshatli Meshpolvon» kinolari suratga olingan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
