Qadimgi Sharqda ilmiy tafakkurning rivojlanishi

Yevropada dastlabgi universitetlarga asos solinishi
Yevropada dastlabki universitetlar hamda Akademiyalarning tashkil topishi va ulardagi ta’lim tizimi. YYevropada birinchi universitetlar XII asrning ikkinchi yarmida Italiyada (Bolonya shahrida), Angliyada (Oksford shahrida), Fransiyada (Parijda) tashkil qilindi. Bu universitetlar dastlab professor va studentlarning mustaqil idora qilinadigan uyushmasi (korporatsiyasi)dan iborat edi. Keyinchalik XIII asrda bu korporatsiyalar o‘z-o‘zini idora qilish huquqini saqlab qolgan holda davlat tomonidan rasmiy tasdiqlandi. CHerkov esa universitetni tamomlagan studentlarga ilmiy daraja va o‘qituvchilik huquqini berishni o‘z ixtiyoriga oldi. Ana shu tariqa universitetlar rasmiy o‘quv muassasasiga aylanib qoldi. XIV—XV asrlarga kelib universitetlar YYevropa mamlkatlarining hammasida ochilgan edi.
O‘rta asr universitetlarida to‘rt fakultet bo‘lar edi. Tayyorlov fakultetida “etti erkin san’at” (travium va kvadrilium) fanlari o‘qitilar edi. Bu fakultet o‘rta maktab vazifasini bajarardi. Bu fakultetda 6—7 yil o‘qib, “san’at magistri” darajasini olar edi. SHundan so‘ng ular asosiy uch fakultetdan birida: ilohiyot, meditsina yoki yuridik fakultetida o‘qishni davom ettirish imkonyatiga ega bo‘lar edi. Bu faultetlarda o‘qish muddati 5—6 yil bo‘lib, uni tamomlaganlar doktor, yoki olim unvonini olar edi.
O‘rta asr universitetlari cherkov nazorati ostida ishlaganliklari oqibatida sxolistika ruhidagi maktabga aylanib qolgan edilar. Bunda atrof-tevarakda real fakt va hodisalarni o‘rganish bilan emas, balki cherkov ruhoniylari tomonidan ma’qullangan va tavsiya qilingan kitoblarni yodlab olish bilan shug‘ullanardilar. SHu sababdan bunda o‘qish quruq qiroatxonlikdan iborat bo‘lib qoldi. Universitetlarda o‘qitish metodlari leksiya, cherkov tomonidan tasdiqlangan darslik va asarlarni yodlash va disput (munozara)lardan iborat edi. Universitetlarda o‘qish faqat lotin tilida olib borilar edi.
Universitet ta’limining va undagi metodlarning sxolastik mazmunidan qat’i nazar, O‘rta asr universitetlari Yevropa madaniyatining rivojlanishida katta rol o‘ynaydi. Ular ma’rifat tarqatish va o‘sha davrdagi ma’lumotli kishilarni etishtirishda katta xizmat qildi.
Yevropada birinchi universitetlar XII asrning ikkinchi yarmida Italiya (Bolonya shahri), Angliya (Oksford shahri) va Fransiya (Parijda)da tashkil qilindi. Bu universitetlar dastlab nrofessor va studentlarning mustaqil idora qilinadigan uyushmasi (korporasiyasi)dan iborat edi. Keyinchalik XIII asrda bu korporasiyalar o‘z-o‘zini idora qilish huquqini saqlab qolgan holda davlat tomonidan rasmiy tasdiqlandi. Cherkov universitetlarni tamomlagan studentlarga ilmiy daraja va o‘qituvchilik huquqini berishni, o‘z ixtiyoriga oldi. Ana shu tariqa universitetlar rasmiy o‘quv muassasasiga aylanib qoldi. XIV-XV asrlarga kelib, universitetlar Yevropa mamlakatlarining hammasida ochilgan edi. O‘rta asr universitetlari odatda to‘rtta fakultetdan tuzilgan bo‘lib, tayyorlov fakulteti, yurndik, medidina va teologiya (din) aqidalari fakultetlaridan iborat edi. Tayyorlov fakulteti studentlari trivium va kvadrivium tarkibiga kirgan fanlarni o‘qir edilar.