Qabul qildi: Reja: Suvoʻtlar haqida maʼlumot

O'zbekiston Respublikasi
Oliy va O'rta maxsus ta'lim vazirligi
Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy universiteti
Biologiya fakulteti Biotexnologiya yo'nalishi
1-kurs talabasi MIRZABOYEV XASANning
Algologiya fanidan tayyorlagan
Mustaqil ishi
Mavzu:Oziq-ovqat sanoatida ishlatiladigan suvo'tlari.


_____________ Qabul qildi:

Reja:
1. Suvoʻtlar haqida maʼlumot.
2.Suvo'tlarining inson hayotidagi ahamiyati.
3. Oziq-ovqat sanoatida ishlatiladigan suvo'tlarning ahamiyati va foydali jihatlari.

1.Suvo'tlar haqida maʼlumot.

Suv oʻtlar- (Algae)dunyochasi;sodda tuzilgan, asosan, suvli muhitda oʻsadi. Suvoʻtlar bir hujayrali mikroskopik kattalikda koloniya boʻlib yashaydigan, koʻp hujayrali va uzunligi 60 m gacha boʻlgan turlarni oʻz ichiga oladi. Ayrim turlarida toʻqimalar rivojlangan. Tanasining hujayralari ixtisoslashmagan, oʻtkazuvchi toʻqimalari rivojlanmagan. Rizoidlari substratga yopishish uchun xizmat qiladi. Koʻkyashil va proxlorofit Suv oʻtlar — prokariotlar; ularni, odatda, mustaqil guruh sifatida sianobakteriyalarga, evglenasimon Suv oʻtlar.ni koʻpincha bir hujayrali hayvonlarga (xivchini boʻlishi, ayrim turlarining golozoy oziqlanishi tufayli) kiritiladi. Eukariot Suv oʻtlar hujayrasi xloroplastlari (xromatoforlari)da pirenoid, harakatchan Suv oʻtlar.da xivchin, baʼzan koʻzcha, qisqaruvchi vakuola boʻladi. Koʻpchiligi avtotrof, bir qancha turlari geterotrof va golozoy oziklanadi. Suv oʻtlarning bir qismi geterotrof, jumladan, parazit oziqlanishga oʻtgan. Vegetativ, jinssiz va jinsiy (gologamiya, izogamiya, anizogamiya, oogamiya) koʻpayadi. Suv oʻtlar zoosporalar hosil qilib koʻpayishi bilan yuksak oʻsimliklardan farq qiladi.
Biokimyoviy xususiyati (pigmenti, hujayra qobigʻi tarkibi, zaxira oziq moddalar xili)ga va gʻujayrasining submikroskopik tuzilishiga binoan, Suv oʻtlar. 8 boʻlim; koʻkyashil suv oʻtlar , qizilsuv oʻtlar , oltin tusli suv oʻtlar, diatom suv oʻtlar, pirrofit suv oʻtlar,qoʻngʻirsuv oʻtlar, sariqyashil suv oʻtlar, evglenasimon suv oʻtlar yashil suv oʻtlar ajratiladi. 41000 dan ortiq turi maʼlum. Dengizlarda qirgʻoqdan boshlab 200 m gacha va undan ham chuqurroqda, chuchuk va oʻta shoʻrlangan suv havzalari, qaynoq buloqlar, tuproqda, jumladan, togʻ va dashtlarda uchraydi. Xivchinli davrga ega boʻlgan Suv oʻtlar 2 guruhga boʻlinadi: a va v xlorofillga ega boʻlgan yashil Suv oʻtlar (evglenasimonlar, yashil suv oʻtlar) hamda v xlorofillsiz, lekin koʻpincha s xlorofillga ega boʻlgan sariqqoʻngʻir Suv oʻtlar(tillarang , diatom, sariqyashil S). suv oʻtlarning har xil boʻlimlari turli xil bir xujayrali organizmlardan mustaqil holda kelib chiqqanligi taxmin qilinadi.
Suv oʻtlar biosferada organik moddalarni ilk bor hosil qiluvchi organizmlar sifatida juda katta ahamiyatga ega; okeanlarda Si biomassasi 1,7 mlrd. t ga yaqin (1 yilda 550,2 mlrd. t). Suv oʻtlar 1 ga suv yuzasiga nisbatan 1,3—2,0 t quruq biomassa hosil qiladi.
Yer atmosferasida erkin kislorodning paydo boʻlishi ham suv oʻtlar bilan bogʻliq. Suv oʻtlar eng qad. organizmlar boʻlib, ulardan boshqa oʻsimliklar kelib chiqqan. Koʻpchilik bir xujayrali suv oʻtlar zamburugʻlar bilan simbioz yashashi tufayli lishayniklar xosil boʻlgan . Suv oʻtlarning Yer yuzidagi geokimyoviy ahamiyati kalsiy va kremniyning tabiatda aylanishi (diatom suv oʻtlar. qoldiqlari) bilan bogʻliq. Yirik suv oʻtlar ovqat uchun ishlatiladi, chorva ozigʻi sifatida qoʻllanadi va tibbiyotda alginatlar, yod va mikrobiologiya sanoati uchun zarur boʻlgan agaragar olinadi. Laminariya, makrotsista, porfira va boshqa suv oʻtlar dengizlarda maxsus koʻpaytiriladi Koʻpchilik suv oʻtlardan oqova suvlarni biologik tozalash va suv havzalarining ifloslanishini aniqlashda bioindikator sifatida foydalaniladi. Suv oʻtlarni oʻrganuvchi fan — algologiya deyiladi.

2.Suvo'tlarining inson hayotidagi ahamiyati.

Suv o‘tlari — tabiatda uchraydigan eng ajoyib va foydali mahsulotlar hisoblanadi. Suv o‘tlari noyob foydali moddalarga juda boy bo‘lgani tufayli ular keng ko‘lamli foydali xususiyatlarga ham egadir
Suv o‘tlari suvning xavosini SO2 dan tozalab,O2 bilan boyitib turadi. Suv o‘tlari suvda yashovchi xayvonlar ularni ovqat hisoblanadi. Suv o‘tlarining ba’zi turlari odamlar tomonidan ham iste’mol qilinadi. Mas: Laminariya - Laminaria. Dengiz karami nomi bilan mashxurdir. Laminariyaning bargiga o‘xshash qismi 50 m.gacha boradi. Shu qismi ovqatga ishlatiladi. Laminariyada oqsil, yog‘ va uglevodlar bor. Suv o‘tlari vitaminlarga ham boy bo‘ladi. Yaponiya, Xitoy va boshqa mamlakatlarda suv o‘tlari bilan yer o‘g‘itlanadi. Chunki uning tarkibida N, Vr, S, va boshqa birikmalar bo‘ladi. Qizil suv o‘tlaridan "agar-agar" degan modda olinadi. Bu moddani mikrobiologiya praktikasida bakteriyalarni rivojlantirishda va o‘stirishda ishlatiladi. Oziq-ovqat sanoatida esa, marmelad tayyorlashda ishlatiladi. Ba’zi qo‘ng‘ir suv o‘tlaridan sifatli yelim olinadi. Suv o‘tlaridan olingan Algin preparati yengil ich yumshatuvchi ta’siriga ega(Alginat natriy). Sariq suv o‘tlarini qoldiqlarini "trepel" deb ataladi. Bu modda dinamit tayyorlashda va binokorlikda toshlarni pardozlashda ishlatiladi. Shuning uchun uzoq vaqt chirimaydi. Ko‘k-yashil suv o‘tlarining ba’zi turlari: ANAVAYENA va Stratanastoc boshqalar havodagi N2 ni yutish xususiyatiga ega. Ular xavodagi N2 ni yutib, yerni N li birikma bilan boyitadi. Ko‘k-yashil suv o‘tlari, yashil suv o‘tlari, sariq suv o‘tlari dengizlarda organik cho‘kmalar xosil qiladi. Bu organik cho‘kmalarni SAPROPEL deyiladi. Sapropel oziq modda va o‘g‘it sifatida katta ahamiyatga egadir. Suv o‘tlarining ba’zi birlaridan XLORELLA deb atalgan antibiotik dori olinadi. Xlorella oshqozon kasali, singa, buqoq, gipertoniya kasaliklariga davo. Sporaning xipchini bo‘lmaydi, xarakatsiz, zoosporaniki xarakatchan bo‘ladi.
Suvo'tlar jamiyatda bir qator amaliy ahamiyatga ega bulgan, oziq-ovqat, energetik muammolarni hal qilishda, atrof-muhit muhofazasida kosmosni, yer qarini o'rganish, sanoat hom-ashyosini qidirib topish, qurilish materiali, farmatsevtika preparatlari, biologik faol moddalar, biotexnologiyaning ob'ektlari sifatida muhim ahamiyatga ega. Suvo'tlar avvalo tabiatda organik moddalar yaratish sifatida katta ahamiyatga molik hisoblanadi. Suv muhitidagilari oʻsimlik va hayvonlarning nafas olishlari uchun zarur bulgan kislorodning yagona manbai bo ‘lib hisoblanadi. Rus olimi V.I.Vernadskiy fikricha, gidrosferadagi organizmlar orasidagi kurash, bu kislorod uchun kurash demakdir. Suv havzalarining biologik mahsuldorligi, baliqchilik suvo'tlari faoliyatiga bog'liq Daryolar. к о 'llar va dengizlarda oziq-ovqat va kislorod manbai bo'lib hisoblanadigan suvo'tlari umurtqasiz hayvonlarning ko'pchiligi uchun yashash joyi va baliqlarnii uvuldiriq sochish ham da urug'lanishi uchun joy hisoblanadi. Suvo'tlar suvdagi organizmlarni kislorod bilan ta’minlashdan tashqari ifloslangan suvni biologik usul bilan tozalashda muhim ahamiyaga ega. Suvda ularning ommaviy ravishda ko'payib ketishi ham biologik jihatdan ifloslanishga olib keladi.Suvo'tlar vitaminlar (tiamin, riboflavin, folat, nikotin va askorbin kislota) mikroelementlar va bir qator flziologik faol moddalarning manbai ham hisoblanadi. Chlorella suvo'tning 100 g tarqibidagi vitaminlar odamning 1 kecha-kunduzdagi ularga bulgan talabini kondiradi. Shu tufayli yurak-qon tomir va oshqozon kasalliklari bilan hastalangan bemorlarga ularning oziq-ovqatida su v o 't bo'lishi taklif etiladi.Suvo'tlar oziq sifatida ham maʼlum va mashhur qishioqxo'jalik mahsulotlaridan qolishmaydi. Ularning tarkibidagi oqsiliarning protsenti k o 'p (70% gacha). Chuchuk suvhavzalari va dengizlarida o'sadigan 170 turga mansub, ulardan 81 qizil, 54 q o 'n g 'ir, 25 yashil. 8 ko'k-yashil suvo'tlar odamlarning iste’molida mumkinligi aniqlangan. Shu maqsadlar uchun Porhyra, Laminaria, Gelidium . Macrocystis. Undaria, Rhodymenia, Minostroma, Ulva, enterom oroha, Chondris mahsus ko'paytiriladi. Ular orasida Porphyia ko 'p m iqdorda m ahsus suv havzalarida o'stiriladi.Mikrosuvo'tlardan C hlorella Malaziya va Filippinda oziq maqsadtarida har yili 500 tonna dan ortiq m iqdora foydalaniladi.Meksikada va boshqa bir qator m am lakatlarda ko'k-yashil suvo'ti Spirilina mahsus ko'paytirilib yiliga 2000 tonna biom massa olinadi va uning kukunidan non mahsulariga 5-10% mikdorda qo'shiladi va boshqa maqsadlarda foydalaniladi.
Suvo'tlar chorvachilikda oziqqa qo'shimc-ha sifatida ancha keng qo'llaniladi. Bizning respublikamizda ham chorvachilik va pillachilikda suvo'tlardan foydalanish hisobiga o'tgan asrning 80- yillarida olingan foyda 290 mln. so'm dan iborat bulgan. Chorva mollarinm ozig'iga xlorella qo'shib berilganda, bir qator ijobiy o'zgarishlar kuzatilgan.Tuproq suvo'tlari organiq modda to'plash, fizik-kimyoviy xususiyatini mikrobiologik faolligini yaxshilash bilan tuproq unum dorligini oshirishda ham ahamiyati katta. Suvo'tiarni yuksak o'simliklarning faoliyatiga ijobiy ta ’sir etishi ham isbotlangan.Dengiz suvo'tlaridan olinadigan flkokolloidlar (agar, agaroid, agaroza, karraginin, agropektin) alginat kislota va uning tuzlaralginatlar. m annit, sorbit va boshqalar sanoatning turli sohalari uchun m uhim aham iyatga m olik hom -ashyo hisoblanadi.Fikokolloidlar oziq-ovqat, farm atsevtika, kim yo, m ikrobiologiya, to'qim achilik. qog'oz-selluloza, parfyum eriya sanoati uchun eng zarur hom ashyodir Ilmiym aksadlarda (bakteriolgiya, amaliy mikologiya va algologiya) hamda sanitariya-epidemiologiyada agar moddasi k o 'p miqdorda ishlatiladi. Alginitlardan yelim, lak, bo'yok, plastmassa, sun Чу tolalar olishda. oziq-ovqatda (muzkaymoq m evalar sharbati, non m ahsulotlari tayyorlashda) qo'llaniladi.Laminariya suvo'tidan olinadigan lamintfrin gipotcnzik ta'sir ko'rsatuvchi, fukosterin sutemizuvchlar qon tarkibida holestren moddasini kamaytiruvchi sifatida foydalaniladi.
Suvo'tlarni yig'ish va oʻrganish usullari xilma-xil. Bu turli guruh suvo’tlarining ekologiya va morfologiya jihatidan o'ziga xosliklari, shu bilan birga ularni o'rganishning maqsadlari bilan bogʻliq Fitoplanktonni o ‘rganishda, agarda suvo'tlar yetarli darajada rivojlangan bo'msa, ozginasini mikroskop orqali ko'rilaveradi. S uvo'tlar bir qarashda yetarli darajada rivojlanmagan bulsa, turli ko'rm ishlardagi plankton turi yordamida > ig'ih olinadi. Plankton turi metal halqa va ustiga o'rnatilgan № 77, Ism 2 da 5929 teshikchasi bo'lgan kapron elakdan iborat. Fitoplanktondagi suvo'tlarni miqdor jihatidan o'rganishda ko'pincha Rutner barometridan foydalaniladi. Fitobentosni o'rganishda ham suv havzasi tagining harakteriga ko‘ra turlicha tadbir qo'llaniladi.
Perifiton-turli narsalarga birikib o'sayotgan suvo'tlarni pichoq bilan qiraib, qisqich (pintset) orqali olinadi. Olingan nam unalar 4% form alin eritmasiga solinadi. Yer usti suvo'tlari-daraxt yer yuzasi, tosh kabilardagi zangori dog‘1ar imkon boricha uni tagi bilan birga ko'chirib olinib, sterillangan kog'iz yoki 4% li form alinga solinadi. Tuproq suvo'tlarni yig'ish mahsus adabiyotlardagi usullardan foydalanib yig'iladi.
Suvo'tlarni laboratoriya sharoitida mahsus adabiyotlar bilan mutahassis yordamida sistematik jihatidan o'rganiladi. Suvo'tlarni saqlashda ham tadqiqotchining ko'zlagan maqsadiga ko'ra, turlicha chora va tadbirlar qo'llanidi. Suvo'tlarni tirik holda qattiq agarli oziqda har bir suv o 't eng kamida uch nam unada saqlanadi, chunki qattiq oziqda suyuqlikdagiga nisbatan suvo'tlar ancha-sekin o'sadi. Namunalar m uzlatgichda harorat 6-16°S 300-350 lk. li chiroqlarni yoqibsaqlandi. Bunday holda nam una 1-1,5 oydan so'n g yangi oziqqa o'tkazish lozim. 4% li forcnalinli idishlarga solib qo'yiladi.
3.Oziq-ovqat sanoatida ishlatiladigan suvo'tlarning ahamiyati va foydali jihatlari. Agar-agar (yoki agar) - begona o'tlardagi o'simliklarning assortimentidan tayyorlangan vegetarian jelatin o'rnini bosuvchi. Qizil yosunlardan olingan jelly shunga o'xshash modda shakar galaktozasining pastki qismlaridan iborat va "AH - gahr" kabi ifodalanadi. Shuningdek, Xitoyning o't va Yapon kantenlari deb ham ataladigan oq va yarim yarim o'tkazgichli o'simlik jelatin kaltsiy, temir va tola uchun mukammal manba hisoblanadi. Osiyo va sog'liqni saqlash oziq-ovqat do'konlarida ham yog'siz, chang va barli navlarda sotiladi, shuningdek, sutsiz va vagan retseptlarida baklagiller, pudinglar, soslar va hatto vegetarian marshmallalari uchun stabillashadigan va qalinlashuvchi moddalar sifatida foydalanish mumkin.
Q