Q. X. Abdurahmonov, Sh. R. Xolmo’minov, N. Q. Zokirova, A. B. Irmatova personalni boshqarish darslik Toshkent – 2011

B. Ish haqi – “ishchi kuchi” tovari qiymatining pullik ifodasi yoki “ishchi kuchi” tovari qiymatining aylantirilgan shaklidir. Ish haqi miqdori ishlab chiqarish sharoitlari va bozor omillari - talab va taklif ta’siri ostida belgilanadi.
Ishchi kuchining qiymati miqdor va sifat ko’rsatkichlariga ega. Ish kuchining sifat ko’rsatkichi muayyan ishlab chiqarish munosabatlarini aks ettiradi, xususan ishchi tomonidan o’z ishchi kuchini sotishi va bu ishchi kuchining ish beruvchi tomonidan foyda olish maqsadida sotib olinishini ko’rsatadi. Ishchi kuchi mikdor ko’rsatkichi ishchi kuchini yaratish, rivojlantirish, saqlash uchun zarur bo’lgan turmush vositalari qiymati bilan belgilanadi.
Ishchi kuchi bozorida muayyan malaka, kasbkorga ega xodimlar sotuvchi bo’lsa, xaridorlar - kompaniya va firmalardir. Maoshlar, tariflar, ishbay, vaqtbay shakldagi kafolatlangan ish haqi ishchi kuchining bahosi hisoblanadi. Ishchi kuchiga talab va taklif kasbiy tayyorgarlik darajasiga qarab uning o’ziga xos iste’molchilari talabi hamda bu ishchi kuchiga ega xodimlar tomonidan taklif bo’yicha takomill ashtiril adi.
Ishchi kuchining oldi-sotdisi ish beruvchilar va yollanma xodimlar o’rtasidagi mehnat munosabatlarini muvofikdashtiruvchi asosiy hujjatlar hisoblangan kontraktlar (shartnomalar) asosida amalga oshiriladi.
Mexnat bozorida muayyan mikdor va sifatdagi ish iste’molchilar ishlab chiqarilgan mahsulot uchun to’lashga tayyor bo’lgan miqdorga mos ravishda rag’batlantiriladi. Shunday ekan ish haqi kimningdir xohishi, saxiyligi yoki tejamkorligiga bog’liqemas. Mehnatga haq to’lash ish beruvchining mehribonchiligi bo’lmay, balki amaliy operatsiya, „ishlab chiqarish omili"ni xarid qilishdir. Mehnatning narxi - bozor alomati bo’lib, iste’molchilarning ne’matlar va xizmatlarga talabiga bog’liq.
Mehnat qiymatining o’zgarishi xarajatlar miqdori, foyda, mahsulot va xizmatlarning pirovard narxiga juda keskin ta’sir ko’rsatishi mumkin. Shuning uchun mehnat narxi mehnatdan resurs sifatida foydalanishda juda muhim ahamiyat kasb etadi. Ana shu narx qaerda va qanday mehnatdan foydalanish kerakligini, umuman mehnatdan foydalanish kerakmi yoki uni sarmoya (kapital) bilan almashtirish maqsadga muvofiqligini aniqlash imkonini beradi.
Ish haqi ish beruvchi tomonidan xodimga mehnat qilgan vaqti, ishlab chiqargan mahsuloti yoki boshqa aniq faoliyati uchun muntazam ravishda to’lab turadigan puldir.
Ish haqining quyidagi xususiyatlarini bilish lozim:

•