Q. X. Abdurahmonov, Sh. R. Xolmo’minov, N. Q. Zokirova, A. B. Irmatova personalni boshqarish darslik

9.21-rasm. Mehnatga haq to’lash tizimi tarkibiy qismlari

---

o’rtacha ish haqini oshirishga sabab bo’lyapti.
Kompaniya yoki firma o’zi uchun zarur yuqori malakali xodimlarni 
ishga jalb etish, mavjud personalni saqlab turish uchun iste’mol bozorida 
narx-navoning oshishi bilan bog’liq xodimlar xarajatlarini muayyan 
darajada qoplash hamda mehnat unumdorligi ortishi bo’yicha yutuqlarni 
jamoa bilan baham ko’rish maqsadida ish haqi mikdorini o’zgartirib 
borishlari kerak. Ammo bu, aytaylik, yillik pulning qadrsizlanish darajasi 
10 foizni tashkil etsa, o’rtacha ish haqini albatta 10 foizga, korxonada 
mehnat unumdorligi 5 foizga ortsa, o’rtacha ish haqi ham 5 foizga 
oshishini anglatmaydi. Ish haqi miqdorining ko’payishi pulning 
qadrsizlanish darajasidan yuqori yoki past bo’lishi mumkin. Biroq korxona 
mehnat bozorida raqobatbardosh bo’lishi uchun narx-navo o’sishi va ish 
haqi miqdori ko’payishi o’rtasida muvozanatni saklashi, ya’ni hech 
bo’lmaganda ish haqining xarid xususiyatini ushlab turishiga harakat 
qilishi kerak. Ish haqini amalda oshirish miqdori qonunchilikdagi 
o’zgarishlar, mehnat bozoridagi talab va taklif, iqtisodiyotning ahvolidan 
kelib chiqadi.
Mehnatga haq to’lashni tashkil etish
tushunchasi ish haqi tarkibi, 
mehnat miqdori va sifatining unga to’lanadigan haqqa mosligi, shuningdek 
mehnatga haq to’lashning tarkibiy qismlari (me’yorlash, tariftizimi, 
mukofotlar, ustamalar, qo’shimcha to’lovlar va hokazolar) hisobga olinishi 
kerak (9.22- rasm).
Mehnatga haq to’lashni tashkil etish tamoyillari 
iqtisodiy qonunlar 
amal qilishni aks ettiruvchi ob’ektiv, ilmiy asoslangan qoidalar bo’lib, ular 
ish haqi funktsiyalarini to’liqroq namoyon etishga yo’naltirilgandir.
Mehnatga haq to’lash negizida ijtimoiy ishlab chiqarishda mulkchilik 
shakllari, davlatning eng kam ish haqini belgilash sohasidagi siyosati, 
milliy iqtisodiyotni rivojlantirish darajasi, mamlakat milliy boyligiga 
bog’liq bo’lgan ko’pgina tamoyillar yotadi.
372

---