Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norquloy о ‘zbekiston tarixi

Xiva — Buxoro  munosa- 
batlari
Abulg‘oziy  Bahodirxon  1663-yilda 
hokimiyatni  o‘g‘li  Anushaxonga  top- 
shiradi.  Anushaxon  davrida  Buxoro — 
Xiva  munosabatlari  yanada  keskinlashdi.  Anushaxon  bir  necha 
marta  Buxoro  xonligi  hududlarini  xonavayronlikka  olib  kelgan 
harbiy  yurishlar  uyushtirdi.  Uning  qo‘shini  hatto  Samarqandni 
egalladi.  Biroq  1685-yilda  G ‘ijduvon  yaqinidagi  jangda  Xiva 
qo‘shinlari  tor-mor  etildi.  Ayni  paytda  Buxoro  xoni  Subhon- 
qulixon  Anushaxonga  qarshi  Xivada  fitna  uyushtirishga  erishadi. 
1686-yilda  Anushaxon  taxtdan  tushiriladi.
Subhonqulixon  Xivada  o‘z  tarafdorlaridan  shunday  fitnachi 
gumh  uyushtira  olgan  ediki,  buning  oqibatida  Xiva  xonligining 
siyosiy  hayoti  yanada  murakkablashdi,  xonlik  ziddiyatlar,  qara- 
ma-qarshiliklar  girdobida  qoldi.  0 ‘sha  davr  manbalarida  qayd
7 7

---

etilganidek,  qishloqlar  va  ekin  yerlari  o‘rmon  hamda  chaka- 
lakzorlarga,  ko‘llar  qamishzor,  botqoqlarga  aylandi.
Xiva  xoni  Sherg‘ozixon  (1714 —  1728)  davrida  Buxoro  xoni 
Abulfayzxon  orolliklami  Xiva  xoniga  qarslii  gijgijlay  boshladi. 
Natijada,  Orolbo‘yi  aholisi  Xiva  xonligidan  ajralib  chiqdi.  Xiva 
xonligida  boshlangan  o‘zaro  kurash  goh  u,  goh  bu  tomonning 
ustunligi  bilan  to  Sherg‘ozixon  vafotiga  qadar  davom  etdi. 
Qabilalar  o‘zaro  kelisholmagach,  endi  taxtga  Qozoq  xonligidan 
chingiziy  sultonlarni  o‘tqazish  boshlandi.  1728-yilda  taxtga 
o‘tqazilgan  Elbarsxon  ulaming  birincliisi  bo‘ldi  (1728 —  1740).
Eron  shohi  Nodirshoh  xonlikdagi  siyosiy  beqarorlikdan 
foydalanib,  1740-yili  Xivani  bosib  oldi.
Nodirshoh  Xivaga  o‘z  odamini  hokim  etib  tayinlab,  Eronga 
qaytadi.  Xivada  Eron boshqaruv tizimi  o‘matiladi.  Alioliga  ,,moli 
omon“  solig‘i  sohnadi.  Biroq,  Eronga qaramlik davrida ham ichki 
nizolar  to‘xtamagan.
Taxt uchun qabilalararo  ayovsiz kurash boshlandi.  Taxtga esa 
atayin  chingiziylar  avlodiga  mansub  xonlami  o‘tqazish  davom 
etdi va ular tez-tez  almashtirib  turildi.  Bu  hodisa  tarixga  „xonlar 
o‘yini“  nomi  bilan  kirdi.
Xonlar  esa  amalda  inoqlar  qo‘lida  itoatkor  bo‘lib  qoldilar. 
0 ‘zaro  ichki  kurashlarda  ma’lum  muddat  turkman  yovmut- 
larining  qo‘li  baland  kelib  turdi.  Xonlikdagi  bu  ichki  bosh- 
boshdoqlik qo‘ng‘irot  qabilasi hokimiyat  tepasiga  kelgunga  qadar 
davom  etdi.