Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norquloy о ‘zbekiston tarixi

Markaziy Osiyo xonlik­
lari va  Rossiya  imperi- 
yasi  munosabatlarining 
keskinlashuvi
148

---

ms  savdogarlari  uchun  hech  qanday 
xavf-xatar  yo‘qligini  bildirgan.  Ayni 
paytda,  Raim istehkomi  qurilganligidan 
norozi  ekanligini  ma’lum  qilgan.
Nikolay I o‘z javob maktubida  Qo‘- 
qonda tartib  o‘matilganligidan mamnun 
ekanligini bildirgan,  biroq,  Raim  isteh­
komi  buzilmasligini  tasdiqlagan  edi.
Podsho  o‘z  fikrini Raim istehkomining, 
awalo,  Rossiya  hududida  qurilganligi 
bilan,  ikkinchidan  esa,  bu  istehkom  u 
qurilgan  hududda  tartib  va  tinchlikni, 
savdo  karvonlari  osoyishtaligini ta’min- 
lashga xizmat qilayotganligi bilan  „asos- 
lagan“  edi.  Tez orada  Qo‘qon  qal’asi bo‘lgan  Oqmasjidni Rossiya 
bosib  olishni  mo‘ljallayotgani  ma’lum  bo‘lgach,  Rossiya — 
Qo‘qon  munosabatlari  yanada  keskinlashdi.
Yuqorida  qayd  etilganlar  ertami-kechmi  Rossiyaning 
Markaziy  Osiyo  xonliklariga  qarshi bosqinchilik yurislii boshlashi 
muqarrar  ekanligini  ko‘rsatar  edi.
Markaziy  Osiyo  xonliklarining  Rossiyaga  qarshi  turishda 
Buyuk  Britaniyaga  suyanishi  mumkinligi  ehtimoli  ham  o‘zini 
oqlamadi.  Bunga  Rossiya — Buyuk  Britaniya  munosabatlarida 
o‘zgarish  yuz  berganligi  sabab  bo‘lgan  edi.  Afg‘onistonga  qarshi 
umshda  mag‘lubiyatga  uchragan  Buyuk  Britaniya  Rossiya  bilan 
kelishishga  qaror  qiladi.  Bu  kelishuvga binoan  Rossiya  Markaziy 
Osiyo  bilan  cheklanadi,  Hindistonga  chiqish  niyatidan  voz 
kechadi.  Buyuk Britaniya esa Rossiyaning  Markaziy  Osiyoda olib 
borgan  siyosatiga  qarshilik  qilmaydigan  bo‘ladi.  Afg‘oniston  esa 
Buyuk Britaniya  va Rossiyaning Osiyodagi mustamlakalari o‘rtasida 
ulami  ajratib  turuvchi  hudud  sifatida  e’tirof  etiladi.
Markaziy  Osiyo  xonliklari  endilikda  yakkalanib  qolib,  ulami 
faqat  o‘zaro  ittifoqliklarigina  saqlab  qolishi mum kin  edi.  Afsuski, 
ulaming  o‘rtasidagi  o‘zaro  ziddiyat  shu  darajada  kuchli  ediki, 
hatto  tashqi  hujum  xavfi  ham  ulami  birlashtira  olmadi.  Oqibati 
yomon  bo‘ldi.  Xonliklar  Rossiya  istilosi  qurboni  bo‘lishiga  yo‘l 
ochildi.
14 9

---