Q. R. Qarshiev Samisi dotsenti

Xotira turlari. 
Xotiraning esda olib qolish va qayta esga tushirish jarayonlari sodir bo’ladigan 
faoliyatining xususiyatlariga bog’liqligi xotiraning har hil turlarini ajratish 

---

208 
uchun umumiy asos bo’lib xizmat qiladi. Bunda xotira uchta mezonga muvofiq 
bo’linadi:
Psixik faollik xususiyatiga kura harakat, emosional obrazli va so’z-mantiqli
turlariga bo’linadi.
Faoliyat maksadiga kura ixtiyorli va ixtiyorsiz turlarga bo’linadi.
Materiallarni qancha vaqt esda olib qolish va esda saqlash muddatiga kura, 
kiska
muddatli, uzoq muddatli va operativ xotira turlariga bo’linadi.
Xotira tiplari.
Xar kimning o’ziga xos xotira xususiyatlari mavjud.
Xotiradagi bu farq uning kuchida ifodalanadi. Birovda xotira kuchli bo’lsa,
boshqa birovda kuchsizdir.
Xotiraning kuchli yoki kuchsiz bo’lishini biz esda koldirish va uno’tishning 
tezlik darajasiga qarab belgilaymiz. Tez esga olib, juda sekin unutish kuchli 
xotiraning belgisi bo’lsa, sekin esda olib kolib, tez uno’tish kuchsiz xotira 
belgisidir. Shunga qarab kishilardagi xotirani turt tipga bo’lamiz: 
Esda koldirish 
Unitish 
Tez 
Sekin 
Sekin 
Sekin 
Tez 
Tez 
Sekin
Tez
Xotirani yana ko’rish, eshitish, harakat degan tiplarga ham ajratish mumkin.
Lekin sof xotira kam uchrab, ko’proq aralash xotira (ko’rish- harakat, ko’rish-
eshitish, harakat-eshitish kabi) xillari uchraydi.
8- amaliy mashg’ulot mavzusi: Tafakkur va hayol.
Reja: 
1. Tafakkur so’zini eshitganingizda fikringizga qanday so’zlar, iboralar keladi.
(Aqliy xujum) - 5 daqiqa
2. Tafakkur shakllari va operasiyalari(«Charxpalak» pedagogik texnologiyasi 
asosida) -15 daqiqa 
3. Fikrlash, umumlashtirish xususiyatlarini va qobiliyatini «Ortiqchasini 
o’chirish metodi» va «Fikrlash qobiliyatingiz qanday» testi orqali o’rganish 
bo’yicha amaliy mashq – 20 daqiqa 
4. Tafakkur turlari. Muammoli vaziyat va masala yechish. Tafakkurning 
individual xususiyatlari. Hayol to’g’risida tushuncha. Hayol va uning turlari.
Hayol jarayonida analitiko-sintetik faoliyat. (Kichik guruhlarda ishlash metodi 
orqali)

5. Darsga yakun yasash - 5 daqiqa