Q. R. Qarshiev Samisi dotsenti

Testga izoh 
Ushbu diagnostikaning nisbatan ishonchsizligiga qaramay, mazkur 
metodika psixokonsultant bilan mijoz o’rtasida yaxshi aloqa vositasi bo’lishi
mumkin. Individual tavsif berish chog’ida quyidagi savollarni berishni o’rinli 
deb hisoblaymiz (odatda tasdiq javobi beriladi): 
Bo’yin bo’lsa – ko’ngli nozikmisiz? Sizni xafa qilish osonmi? 
Quloq bo’lsa - sizni eshitishni biladigan odam deb hisoblashadimi? 
Cho’ntak bo’lsa - bolalaringiz bor-mi? 
Agar biron bir rasmda bosh kiyimi bo’lsa - kimgadir majburan yon bosib, endi 
afsusdamisiz? 
Agar uchchala rasmda ham bosh kiyimi bo’lsa – o’zingizni qo’lingiz bog’liqday,
chorasizday his qilayapsizmi? 
Yuz to’liq chizilgan bo’lsa — muloqotchan odammisiz? 
Birgina og’iz bo’lsa – Sergapmisiz? 
Birgina burun bo’lsa — hidga sezgirmisiz? Atirni xush ko’rasizmi? 
Odamcha tanasida aylanalar bo’lsa -- kimgadir buyruq berish majburiyatingiz 
bormi? 
«Tugallanmagan jumlalar» proyektiv metodikasi 
Sinaluvchi: 16-yoshdan kichik bo’lmasligi, proyektiv metod tushunchasi 
va vazifasining maqsadi bilan tanish bo’lmasligi shart.
Ko’rsatma: Psixolog sinaluvchiga jumlalarning boshini o’qib beradi va 
sinaluvchining hayoliga kelgan birinchi fikrni o’ylamasdan aytib, jumlani 
yakunlab berishni iltimos qiladi. Psixolog javoblarni qog’ozga yoki diktofonga 

---

160 
yozib boradi. Agar sinaluvchi javob berishdan oldin o’ylanib qolsa, vaqti-vaqti 
bilan o’ylanmasdan javob qaytarish zarurligini eslatib turish joiz.
Tugallanmagan jumlalar ro’yxati: 
1. Kasbim. . (o’qishim. . ) 
2. Oilam. . .
3. Qo’rqaman-ki. . .
4. Pullar. . . . .
5. Orzuim. . . .
6. Ish. . . .
7. Tushlarim. . . .
8. Kurashmoq. . . .
9. Eng yoqtirganim. . .
10. Uyda . . . .
11. Boshim. . . .
12. Bolalar. . . .
13. Meni bezovta qilgan narsa. . . .
14. Ajal. . . .
15. Qiyofam. . . .
16. Do’stlar. . . .
17. Qudratim yetsa. . . .
18. Rejalarim. . . .
19. Yashirganlarim. . . .
20. O’ylasam. . . .
Ro’yxatni sinaluvchiga ahamiyatli bo’lgan mavzular bo’yicha tuzilgan 
jumlalar bilan to’ldirish mumkin. Tahlilning asosiy vazifasi - sinaluvchi uchun 
ahamiyatli bo’lgan mavzu, muammo va nizolarni aniqlash. Tahlilning barcha 
vaziyatlarda ish beradigan qat’iy bir qolipi yo’q, umumiy yondashuvlar bor 
xolos.
Ba’zi javoblar shunday aniq berilganki, Hech qanday tahlil yo izohga 
muxtojlik sezilmaydi 
kasbim. . bo’lmagur. . ; yoki ish. . jonga tegdi
degan 
javoblarga nima qo’shimcha qilish mumkin (ellik birga kirgan ayol, injener)? 
Biron bir mavzu muhimliligi (qisman bo’lsa ham anglanuvchi) uning bir 
necha javoblarda ta’kidlanishidir. Ayniqsa, jumla boshlanishi berilgan mavzu 
bilan mazmunan bog’liq bo’lmasa. . O’ttiz bir yasharli erkakning (oliy 
ma’lumotli, qurilishda usta bo’lib ishlaydi) turkum javoblari shunday ma’nodor 
va izoh talab qilmaydigandir: 
ish. . . . pul;. . pul. . . . ish; meni bezovta qilgan
narsa. . . . oylik
; va h. , k. Ba’zan har xil mavzu bilan bog’langan javoblardagi 
bir birini inkor etish xollari, nizoni aniqlash imkonini beradi. Masalan, yigirma 
yashar talaba qizning javoblarida ish va hafsalasizlik, charchoq mavzulari
orasida nizo kuzatiladi. Birinchisiga: ish (sukut). . . . qunt; rejalarim. . . . yaxshi 
o’qish – javoblari oiddir. Ikkinchisiga: orzuim. . . . dam olish (orzu bilan rejalar 
orasidagi tafovutga e’tibor bering); kurashmoq. . . . hafsalasizlik bilan; qudratim 
yetsa. . . . dunyoni ko’rsam, sayohat qilsam – javoblari oiddir.
Boshim. . . . og’riyapti - javobi ham shu mavzuga mansub. Ko’pincha 
sinaluvchining aksariyat javoblarini shartli ravishda bir necha muhim 
mavzularga mansubligi bo’yicha farqlash mumkin. Shu tariqa, o’ttiz uch yoshli 
erkakning (chet el kompaniyasi xodimi) javoblarining teng yarmini shartli 

---

161 
ravishda o’zaro chambarchas bog’liq ikki mavzu doirasiga kiritish imkoni 
tug’iladi. Birinchisini tobelik, o’zgarishlarga umid yo’qligi deb ataymiz: 
kasbim. . . . qanday kasbim. . . . o’zgarishlar istagi; qo’rqaman-ki. . . . vaziyat 
izmimdan chiqib ketsa; ish. . ish. . . . ko’p narsa o’zimga bog’liq bo’lgan ishni 
istayman; kurashmoq. . yo’q, kurashish istagim yo’q; rejalarim. . . . Hech 
qanday rejalarim yo’q.
Ikkinchi shartli mavzu bu - orzular: orzuim. . . uy, ko’lmak, cho’milish
havzasi, boshqa tomondan . . . . o’zga sayyoraga ko’chgim bor; tushlar. . . .
tushlarimda uchaman va uzoq parvoz etaman; meni bezovta qilgan narsa. . . .
boshim, havzasi bor uy hamda boshqa sayyoraning yo’qligi; qudratim yetsa. . . .
sakrardim, parvoz qilardim va suzardim. Sinaluvchi javoblarida, ehtimol,
anglangan, biroq yechimi yo’qday tuyulayotgan nizo mohiyati kuzatilmoqda.
Yaxshi anglanmagan yoki g’ayrishuuriy muammo yo mavzuning muhimliligi 
ko’rsatkichi - davomiy sukut, javobdan bo’yin tovlash yoki «yo’q, bilmayman» 
deyishidir. Sukut va ikkilanishdan keyin javob berilgan taqdirda, javob bir 
qolipli bo’ladi- mashhur ibora, maqol yoki matal. Masalan, kurashmoq. . . .
yiqilgan kurashga to’ymaydi yoki o’ylayman. . . . demak borman.
Sinaluvchining o’z ichki olamiga bostirib kirilishlardan muvaffaqiyatli 
himoyalanayotganligi ko’rsatkichi bo’lib javoblar qisqaligi, bir qolipdagi 
gaplarning ishlatilishi, shuningdek ijtimoiy ma’qullangan kam ma’lumotli 
javoblar berilishi hisoblanadi: yashirganim. . . . ba’zan, nimadir; do’stlar. . . .
yaxshi; qiyofam. . . . orasta. Bunday natijalarni tahlil qilish qiyin kechadi.
Biroq Bular ham o’zi bilan muhim axborotni olib keladi.
Izoh: «Tugallanmagan jumlalar» metodikasi boshqa proyektiv metodlarga 
solishtirilganda g’oyaviy mazmunining soddaligi va ochiqligi bilan farqlanadi.
Shuning uchun odatda, sinaluvchidan ko’ra psixolog uchun zarur bo’lgan bir 
qadar muhim va yangi ma’lumotlarni olish imkoniyati tug’iladi. Ayrim 
hollarda (ba’zan shunday vaziyatlar ham vujudga keladi) sinaluvchi metodikani 
o’tkazish chog’ida uni qiynaydigan va yaxshi anglanmagan muammoni anglay 
boshlaydi. Bunday hollarda nafaqat sinaluvchining o’zi, balki psixolog ham 
kutmagan kuchli emosional kechinmalar girdobida qolishi mumkin. Shunga 
o’xshash vaziyatlarda tekshiruvni psixokorreksion suhbat ko’rinishiga o’tkazish,
yo sina-luvchini tinchlantirib, uning xohishiga ko’ra, ichidagini to’kib solishga 
imkon yaratib berish maqsadga muvofiqdir. Boshqa bir xavf - sinaluvchining 
o’zi istaganidan ko’proq ma’lumot berib yuborishidadir. Ichki sezgisi kuchli,
mulohazali psixolog sinaluvchi yashirishga intilgan his-tuyg’ular va hodisalarni 
tez Idrok qila oladi. Masalan, barcha gaplarni osonlikcha yakunlayotgan 
erkakni olaylik. Ro’yxat oxirida u birin ketin ikki marta REJALARIM. . . . va
YaShIRGANIM. . . . deb boshlangan jumlalarni yakunlashni rad etadi-yu,
qo’shimcha AYoL. . . . deb boshlanadigan jumlaga SEKS deb javob berdi .
Bu o’rinda haqiqatda mavjud yoki rejalashtirilayotgan nikohdan tashqari 
aloqaning ehtimoli yuqoridir. Ba’zan sinaluvchining o’ziga ham psixolog 
izohlarisiz istaganidan ortiq ko’ngil iqrori ro’y bergani oydinlashadi, u o’zini 
noqulay va xijolatli sezadi. Shuning uchun ham tadqiq natijalarini sinaluvchiga 
yetkazishda psixolog andishali bo’lmog’i va unga ehtiyotkorlik bilan 
yondashmog’i lozim.