Q. R. Qarshiev Samisi dotsenti

 
3. Mehnat psixologiyasi metodlari xaqida umumiy tushuncha 
Mexhnat psixologiyasi umumiy psixologiyaning asosiy metodlarining 
(yukoridagi "Psixologiya metodlari" temasiga karang) foydalanadi, ammo 
insonlar mexnat jaraenidagi psixik faoliyati uziga xos bulgani uchun, u uz 
metodlarga ega,shuningdek, boshka fanlardan ba’zi metodlaridan xam keng 
foydalanadi. Mexnat psixologiyasi metodlari kanday maksadlar uchun 
kullanilishi xam kulida bulishiga karab 4 xil bulishi kerak. 
1) ilmiy tekshirish institutlaridan malakali psixologlar tomonidan 
bajariladigan maxsus ilmiy tadkikot metodi. 
2) xunar texnika bilim yurtlari ukituvchilari va ishlab chikarish ta’limi 
masterlari xolida murabbiylar toomnidan ishlab chikarishda mustakil ravishda
yoki ilmiy tadkikot institutlaridan xodimlari bilan xamkorligida ukuv tarbiya
ishlari metodikasining takomillashtirishda foydalanadigan psixologiya 
metodlari. 
3) mexnat unumdorligini oshirish maksadida ishlab chikish injenerlari va 
malakali ishchilar xamda ishlab chikish novatorlari amalga oshiradigan ilmiy 
amaliy ishlar metodi. 
4) Dastlab fakat ilmiy amaliy tekshirish ishlari uchun kullaniladigan,ammo 
asta-syokin sinov ishlarini utkazish protsessiga kuchadigan bir kator metodlar. 
Mexnat psixologiyasining amaliy vazifalarini xal kilish, jumladan kishilar
kobiliyatini aniklash va normalashda kullaniladigan sinov ishlari kat’iy ilmiy 
asosga ega bulishi va urgatilaetgan psixik xodisa tabiatga mos kelishi lozim. 
Ilmiy texnika protsessining xozirgi sharoitda mexnat psixologiyasining muxim
vazifalardan biri-injener pedagoglar,ishlab chikish ta’limi masterlari) injenerlari 
va novator ishchilarini psixologik tadkikot metodlari bilan kurollantirishdan 
iborat.Ana shunda ular bu metoddan keng foydalanib, pedagogik va ishlab 
chikarish maxoratlarini takomillashtiradilar, ayni chokda uz tajribalari bilan 
mexnat psixologiyasini boytadilar. Mexnat psixologiyasini amaliy kullanishga 
oid bir kator asosiy talablar mavjud. Birinchi navbatda ular uzini vujudga
keltirgan nazariya u erdamida xal kilanadigan vazifalar va bu vazifalar xal 
kilinadigan sharoitlar mos kelishi zarur.Urganishing ob’ektiv printsipi
urganilaetgan xodisaning yuzaki kurinishi va xakdosh uzining fikrlari bilan 
chegaralanib kolmasdan, balki uni boshkaradigankonuniyatlarni topish, uz
xulosalarini kayd etilgan faktlar bilan asoslashni talab kiladi.

---

91 
Xar bir mexnat faoliyati xar bir ishchi shaxsida bulganidek, uzining 
psixologik sturkturasiga ega bulib, turli xil metodlar bilan uni urganishda kashf 
etiladi: konkret mexnat faoliyati yoki shaxsning barcha psixologik strukturalari 
teng emas: ularning ayrim kasb uchun komponentlari faoliyatni eng sunggi 
samarasi sezilarli ta’sir kiladi, boshkalari esa mutlako ta’sir kilmasligi 
mumkin; uning ayrim komponentlari nokulay sharoitlarda barkaror bulish 
mumkin, boshkasi uta yaroksiz buladi. Mexnat faoliyatining psixologik 
strukturasi urganilganda xam kasb uchun muxim, xam oson yaroksiz 
buladigan komponentlarga xam aloxida e’tibor berish zarur.
Shaxs va faoliyatning birligi printsipi mexnat faoliyatini urganishda shaxs 
xususiyatlarini xisobga olishni talab kiladi, bunda uning kasb uchun muxim 
xususiyatlarini bir emas, bir necha faoliyat turida urganish zarur. Ishchi shaxsi 
va uning mexnat faoliyatini kulay va nokulay tashki omillar ta’sirida rivojlanishi 
va uzgarishi bir marta utkazilsa, dastlabki ish axamiyatiga ega buladi. 
Metodlarning kullanilishi xamma vakt maksadga yunaltirilganlik printsipiga 
muvofik bulishi, ya’ni tekshiruvchiga kanday amaliy yoki nazariy masalani xal 
kilish zarurligi anik bulmogi kerak. Metod xal kilinaetgan vazifaga 
buysundirilgan bulishi lozim. Aslo vazifa metodga kullanmasligi kerak. Chunki 
mexnat psixologiyasi buyicha tadkikotlar u kim tomonidan utkazilsa, 
amalietning savollarga javoblarni ilmiy asoslash maksadiga ega buladi. 
1) Amalietlarni keng kuzatish va ommaviy surab urganish. 
2) Tuplangan materiallarni taxlil kilish va eng aktual psixologik 
problumalarni aniklash maksadida e’tiborga loyik fikr va takliflarni saralash. 
3) Xol kilinaetgan problemaga tegishli metodlarni kullanish bilan ishchilar 
gepotezasini va tadkikot metodikasini ishlab chikish. Xar kanday masala birgina 
metod bilan emas, balki bir-birini tuldiruvchi bir necha metodlar bilan xal 
kilingani ma’kul. Mexnat psixologiyasining umumiy metodlari xakidagi 
tushunchalarning uzlashtirilishini tekshirish. 
1. Metod psixologiyasi kanday turlarga bulinadi, metodlarning xar biri kim 
tomonidan va kanday maksadga foydalaniladi. 
2. Nima uchn mexnat psixologiyasiga oid tekshiruvlarga ishlab chikish va 
xunar texnika bilim yurtlarining xodimlari jalb tiladi. 
3. Mexnat psixologiyasi metodlari nimaga muvofik bulishi zarur. 
4. Tadkikot metodi nimaga buysundirilgan bulishi kerak.