Q. R. Qarshiev Samisi dotsenti

Mehnatni moddiy va ma’naviy rag’batlantirish tamoyili. 
Ish 
unumdorligini oshirishda, sarf-xarajatlarni kamaytirishda, chiqarayotgan 
mahsulot va xizmat sifatini oshirishda mehnatni moddiy va ma’naviy 
rag’batlantirish muhim rol o’ynaydi. Tamoyilning asosiy masalasi moddiy va 
ma’naviy rag’batlantirish orqali xodimlarni jamoaning umumiy ko’rsatkichlarini 
yuqori pog’onalarga olib chiqarishdir. Moddiy rag’batlantirish deganda, ish 
haqiga qo’shimchalar, mukofotlar va boshqamoddiy yordamlarni tushunsak, 
ma’naviy rag’batlantirish deganda, jamoa oldida tashakkurnomalar e’lon qilish, 
nomlarini faxriy kitoblarga kiritish, faxriy yorliqlar berish, hurmat taxtasidan joy 
ajratish, davlatimizning medal, ordenlariga, faxriy unvonlariga taqdim yetishni 
tushunamiz. Boshqarish amaliyotida rag’batlantirish munosib bo’lmagan 
odamlarni rag’batlantirish hollarini butunlay yo’qotish madsadga muvofiq 
bo’ladi, chunki bunday hollarda jamoa ichida noroziliklar, guruhvozliklar, 
tarafma - tarafliklar keltirib chiqarish ish samaradorligiga katta ziyon yetkazadi. 
Boshqaruv qarorlarining bajarilishini nazorat qilish tamoyili.
Bu 
tamoyil boshqarish tizimida bajaruvchilik intizomini yuqori darajada amalga 
oshiruvchi omildir. Boshqarish tizimida amalga oshiriladigan nazorat ish 
jarayonida aniqlik, ishchanlik, tezkorlik muhitini yaratib byu-rokratizmga qarshi 
mavjud bo’lgan kamchiliklarni nazorat qilish va tekshirish, eng awalo, ish 
unumdorligini oshirish uchun yo’naltirilgan bo’lishi kerak. Qapop bajarilishini 
tekshirganda, masalalarning tub mohiyatini tushuntirish va aniqlash ishlarini esa 
baqiriq - chaqiriqsiz, osoyishtalik bilan amalga oshirish maqsadga muvofiq 
bo’ladi. Nazoratni uyushtirish shakllari har xil bo’lib, kalendarga, ish 
daftarchasiga, nazorat kartochkasi (varaqchalari) ga yozma holda belgilashdan 
tortib EHM gacha bo’lishi mumkin. EHM-nazorat qilinuvchi hujjatlarning soni 

---

74 
bir yilda 19 ming donadan oshgandagina o’zini oqlashi mumkin. Har bir rahbar 
qarorlarning va tekshiriladigan hujjatlarning soniga qarab, o’ziga qulay bo’lgan 
tekshirish shaklini tanlab oladi. Boshqarishga kiber-netikadan kirib kelgan ba’zi 
bir tamoyillarni eslatibgina o’tamiz: