Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

2.4.  Bipolyar  tranzistorlar,  ularning  tuzilishi
 
va  usullari
Tranzistorlar  deb,  kirish  zanjirida  tokning  o ‘zgarishi  chiqish 
zanjiridagi  qarsh ilik n in g   o ‘zgarishiga  olib  keladigan  yarim 
o ‘tkazgichli  asboblarga  aytiladi.  B a'zan   e lek tr  sig n allarin i 
kuchaytirishga yoki generatsiyalashga  m o'ljallangan,  n-p  o ‘tuvchi 
yarim  o ‘tkazgich  asboblariga  tranzistorlar  deyiladi,  ular  3  yoki 
undan  ko‘p  uchga  ega  bo‘ladilar.
120
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

«Tranzistor» so‘zi  inglizcha «transformer of resistance» so'zidan 
kelib chiqib,  «qarshilikni o ‘zgartiruvchi» degan  m a'noni anglatadi. 
Tranzistorlarning  quvvati,  tebranishlar  diapazoni,  yasash  tex- 
nologiyasi va faoliyat prinsipi bo'yicha turli klassifikatsiyalari  mavjud. 
Xalq  xo‘jaligida  eng  ko‘p  tarqalgani  bipolyar  tranzistorlari 
hisoblanadi.
Emitter  va  kollektori  teshikli  bo‘lgan  yoki  p  -   elektr  o ‘tka- 
zuvchanli  va  baza  elektron  elektr  o'tkazuvchanli  tranzistorlarni, 
p-n-p  tipidagi  tranzistorlar  deyiladi.
2.4.1-rasm.
 
Tranzistorlarning 
sxemalarda ko'rsatilishi:
b—
 
baza; 
k—
kollektor; 
e—
emitter.
2.4.2-rasm.
  P-n-p  tipidagi 
tranzistorning sxema tuzilishi
Tranzistor  bilan  elektrovakuum  triodini  solishtirganimizda, 
em itter  —  katodga,  baza  —  setkaga,  kollektor  —  anodga  to ‘g‘ri 
keladi.  Setkali kuchlanish  (kirish) orqali boshqariladigan trioddan 
farqi,  tranzistor  kirish  toki  orqali  boshqariladi,  shuning  uchun 
tranzistorning  kirish  zanjirida,  uch  elektrodli  lampalarning  kirish 
zanjiriga  nisbatan  quw atdan  foydalanish  ko‘proq bo ‘ladi.
Endi  p -n -p   tipidagi  tranzistorlarni  ishlash  prinsipi  bilan 
tanishamiz. Tranzistoming kollektor (chiqish) zanjiriga o ‘tkazmaslik 
yo'nalishida 
EVb
  manba  ulanadi.  Kollektor  o‘tish  joyida  elektr 
maydonining  keskinligi  oshadi,  kollektor o‘tish joyi orqali asosiy 
bo'lm agan  tashuvchilarning  harakatidan  kelib  chiqqan  kollektor 
zanjirida kichik teskari tok paydo bo‘ladi.  Bu tok kollektoming issiqlik
121
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

h
Teshik  ra
e ie ktm n la r
 
dreyfi
Ustki
 
rekom binatsiya
Teshiklor  d ifu v y a si
r
Teshikiar
 
dreyfit
hajm iy  rekom hinatsiya
elektronlar
d reyfi
2.4.3-rasm.
  P-n  p  tipidagi 
tranzistorlarda  zaryadlar  ko'chishi 
va tashuvchilarning rekombinatsiyasi 
taxminiy  manzarasi.
toki  deyiladi,  chunki  uning  miqdori  haroratga  bog'liq  bo'ladi  va 
/ kho  bilan  belgilanadi.