Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

Saqlagich  (predoxranitel)lar. 
Elektr tarmoqlami qisqa tutashish 
va  iste'molchilarning  me'yordan  ortib  ketishidan  himoya  qilish 
uchun saqlagich tuzilmalar ishlatiladi.  Saqlagichlarda elektr zanjimi 
o'chiruvchi bo‘lib  (plavka vstavka) sim yoki  metall plastinka xizmat 
qiladi.  Elektr zanjiridan xavfli katta tok o‘tganda saqlagichdagi sim 
erib  ketadi.  Zanjirni  ulash uchun  yangi sim  qo'yish  kerak  bo'ladi. 
10.2.3-rasm da  boMinadigan  naychali  saqlagichning  tuzilishi 
ko'rsatilgan.
Saqlagich  karnay (2) fibra bilan 
b u ralad ig an   q o p q o q lard an   (1), 
kontaktli  pichoqlardan’  (4)  iborat.
Kamayning ichida pichoqlarga eruv- 
ch i  s a q la g ic h la r  (3)  u la n g a n .
Saqlagich  kuyib  ketganda,  yuqori 
harorat  ta ’sirida  fibraning  ozgina 
qismi  eriydi  va  korpusning  (nay- 
ning)  ichida  bosim  100  atm os- 
feragacha  ko‘tariladi  hamda  hosil 
bo'lgan  yoy  tez  o'chadi.
Saqlagichlarning boshqa turla- 
rida  saqlagich  korpusning  ichiga 
joylashtiriladi,  uni  kvars qumi bilan 
toMdiriladi,  bu  yoyning  tez  o‘chi- 
shiga  imkoniyat  yaratadi.  Odatda 
saqlagichning ichiga har xil nominal 
toklarga moMjallangan eruvchi sim- 
lar yoki  tem ir plastinalarni  qo‘yish 
mumkin.
Zanjir  uzilgandan  keyin  kuyib 
ketgan  saqlagichlar  almashtiriladi.
Past  kuchlanish  saq lag ich lan n i
]0.2.3-rasm.
  Eruvchi 
saqlagichning  tuzilishi.
93
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

milliamperdan  ming amperlargacha va  kuchlanishi  600 voltgacha 
tayyorlanadi.  Havoli  avtomat  o ‘chirgichlar  (avtomatlar)  elektr 
zanjirlarni,  ularda qisqa tutashish yoki ishlash qoidalari  huzilganda 
va  har  xil  xavfli  hodisalar  bo'lganda  avtomat  ravishda  o ‘chiradi. 
10.2.4-rasmda  maksimal tok avtomati tuzilishi sxemasi  ko'rsatilgan.
10.2.4-rasm.
  Maksimal  tok  avtomati  tuzilishi.
Avtomatlarda  yoyni  o'chirishning  samarali  sistemalari,  ya’ni 
yoy o ‘chirish  g‘altagi va  reshyotkasi  (panjarasi)  bor.  Avtomatlarni 
masofadan,  q o ‘l  bilan  ulash  va  o'chirish  mumkin.  Avtomatdan 
o 'ta y o tg a n   ish ch i  tok  I  m iq d o ri  m e 'y o rid a n   o rtib   ketsa, 
elektromagnit  (6) yakomi  (5) tortib,  qarama-qarshilik qilib turgan 
prujinaning (4) kuchini  yengib,  ilgakni  (3)  bo'shatadi.  Prujinaning 
(1)  qaytishi  natijasida  kontakt  (2)  tez  uziladi.
Rezistorlar. 
Rezistor  tuzilm alar  tok  va  kuchlanishni  to'sish 
yoki  ularni  me'yorlashda qoMlaniladi.  Rezistorlarni  past  kuchlanish 
elektr zanjirlarida elektrouzatma va boshqa tokopriyomniklami  ishga 
tushirish,  to 'x tatish ,  m e'yorlash  ham da  boshqa  jarayonlarda 
ishlatiladi.  Rezistorlaming tuzilishi  10.2.5-rasmda  ko‘rsatilgan.