|
A
.. —
A .
o 1
0 ‘lchovlarni nisbiy xatoda baholash mumkin:
Y = — 100%.
A
75
www.ziyouz.com kutubxonasi
OMchov xatolari doimiy qo'pol va boshqa hodisalar sababli
boMishi mumkin.
Bir xil oMchovlami hisoblash yo‘Ii bilan topiladi. Masalan,
qarshilik
R —
Om qonuni bo'yicha hisoblansa, u holda kuchlanish
V
va /to k n i asbob bilan oMchab,
R
formula orqali topiladi:
9.1. Elektr oMchov asboblari
Asboblar oMchov miqdorlari va tokning turlari, ta ’sir etish
qoidasi, aniqlik darajasi, tashqi hodisaiardan himoyalash darajasi
hamda gabarit (hajm) oMchamlariga boMinadi.
Asboblarning tuzilishi har xil boMadi, lekin bir qator qismlari
bir-biriga o ‘xshab ketadi. OMchov miqdorining ta ’sirida asbob
oMchov mexanizmining q o ‘zg‘aluvchi qismida aylanish m om enti
hosil boMadi.
Ko'pgina oMchov asboblarida aylanish m om entidan tashqari,
qarama-qarshi ta ’sir etuvchi kuch hosil boMadi (tortilgan pmjina,
osib qo'yilgan qismlarni burash). Burchak burilishi ko‘p boMgan
sari harakatlanish qismining m om enti oshib boradi. Asbobning
strelkasi ikki m om ent teng bo'lgan holatda to‘xtaydi.
9 .1 .1 -ra sm d a oMchov asb o b in in g q o ‘zg ‘alu v ch i qism i
ko'rsatilgan boMib, bunda asbobning o ‘qi (1) qo‘zg‘almas tovonga
(2) o'matilgan spiral prujinalar (6) va (7) bir-biriga qarshi moment
hosil qiladi. Ular alohida bronzadan tayyorlangan. 0 ‘qiga strelka
(3) oMnatilgan boMib, u darajalarda (4) oMchanadigan oMchov
miqdorlarini ko‘rsatadi. Q o‘zg‘aluvchan qismini m uvozanatda
saqlash uchun posangi (10) xizmat qiladi. U strelkani nol holatda
ushlaydi, bu korrektor deyiladi. Korrektor ( I I ) vint, qo‘l (9),
vilka (8), povodok (tizgin) (5) dan iborat.
Hozirgi zamon oMchov asboblarida qo'zg'aluvchan qismlar
yumshoq metall iplar bilan tortib yoki osib qo'yiladi. Bunday
konstruksiyalarda q o ‘zg‘aluvchan qism lar orasida ishqalanish
boMmaydi. Qolaversa, asboblar juda sezgir, har xil siljish va
tebranishlarga chidamli boMadi.
7 6
www.ziyouz.com kutubxonasi
9.].l-rasm.
0 ‘lchov asbobining qo‘zg‘aluvchan qismi.
Bunday asboblarning tebranish vaqtini kamaytirish uchun
tinchitgich tuzulmalar qoMlanadi. Bu 9.1.2-rasmda ko‘rsatilgan.
9.1.2 a-rasm da havo tinchitgich qanotli (1) va yopiq kamera
(2) ko'rsatilgan. 9.1.2 6-rasmda magnit induksiyali tinchitgich
tebranishlarning vixr toklarini o'zgarmas magnit (3) bilan o ‘zaro
ta ’sirida to ‘xtaydi.
9.1.2-rasm
Havoli (a), magnitli (
b
) tinchitgich.
77
www.ziyouz.com kutubxonasi
Asboblarning o'lchovini juda aniqroq darajaga oshirish uchun,
ya'ni aniqligini 0,5 klassga va undan ortiqga ko'tarish uchun pichoqga
o'xshagan strelka va tosh oynali shkala bilan ta’minlanadi. Bu holda
hisob strelka o'zini suratini oynada yopib tui^an holatida o'lchanadi.
Q o‘zg‘aluvchan qismi juda kam suriladigan asboblarda sezgirlikni
oshirish uchun yorug'lik yordamida ko'rsatuvchi qo'llanadi. 9.1.3-
rasmda shunday asbobning elementlari ko'rsatilgan.
9.1.3-rasm.
Yorug'lik yordamida ko'rsatuvchi tosh oynali
galvanometrning tuzilishi:
/-osib mahkamlab qo'yilgan qo‘zg‘aluvchan qismning g'altagi;
2—
asbobning
qo'zg'aluvchan qismiga mahkamlab qo'yilgan dumaloq tosh oynacha; J-shkala;
4—
yorug'lik manbai. YorugTik ko rsatkichini uzun strelka bilan tenglashtirsa bo'ladi.
Har qanday asbobning asosiy baholanadigan qismi oMchov
mexanizmi bo'ladi. Masalan, magnitoelektr sistemalarda (9.2.1-
rasm) aylantiruvchi m om ent alyumin ramkaga o'ralgan g'altak
(2) bilan o'zgarm as magnit (1) maydoni orasida o ‘zaro ta'sir
kuchi hosil boMishi natijasida bo‘ladi. Qutblar orasidagi bo‘shliqda
(3) qutblar bilan p o la t silindr (4) orasida g'altak joylashtirilgan
bo'lib, bu yerda bir xil magnit maydoni hosil bo'ladi.
4
9.2. 0‘lchov mexanizmlari
78
www.ziyouz.com kutubxonasi
Ram kaga ta 's ir qilayotgan ay lan tiru v ch i m om ent
M
g'altakdan o'tayotgan / tokga proporsional:
*v
Mi y = k l .
P ru jin alar (5) hosil qilayotgan q aram a-q arsh i m om ent
burchak burilishiga proporsional:
M
= K
•
a.
qar.
qar
79
9.2 l-rasm.
Magnitoelektr
sistemaning o‘lchov mexanizmi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Strelkaning to'xtagan holatida momentlar bir-biriga teng bo‘ladi.
U holda strelkaning burilish burchagi:
a = —
/ =
S / ,
K
bu yerda:
S
asbobning o'zgarmasligi
— uning sezgirligi).
«3
Magnitoelektr sistemaning asboblari juda sezgir va miqdorlarni
aniq ko‘rsatadi. Ularning shkaladagi chiziqlaming oralari bir xil
masofada. Lekin bu asboblami o‘zgarmas tok zanjirlarida ishlatish
m u m k in . M a g n ito -
elektr sistemadagi as-
boblarni o'zgaruvchan
tokda ishlalish uchun,
o ‘z g a ru v c h a n to k n i
t o ‘g‘rilag ic h la r yor-
damida o'zgarmas tokga
aylantirish kerak. U
holda ularni o'zgaruv-
chan tok zanjirlarida
ishlatish mumkin. 0 ‘z-
garuvchan tokni diod-
lar yordamida o‘zgar-
mas tokga aylantiriladi.
9.3. Elektromagnit
sistema asboblari
Elektromagnit sis-
tema asboblarida (9.3.1-
rasm ) o 'lch a n a d ig an
tok q o ‘zg‘alm as (1)
g 'altak d an o 'tg a n d a ,
asbobning qo‘zg‘aluv-
chan qismiga mahkam-
langan (3) o‘qga o‘r-
9.3. t-rasm.
Elektromagnit sisiema asbobining
tuzilishi:
Do'stlaringiz bilan baham: | 
