Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

  V 3  
• 
Ut '
  /, 
s in   
2  LABORATORIYA  ISHI
Uch  fazali  iste'molchilarning  yulduz  shaklida
 
ulangan  zanjirini  tekshirish.
>A
x,  Y,  Z
 uchlari  qo  shilmagan  sxema.
51
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Uch fazali sistemaga iste'm olchilar (elektr lampalari)  ulangan 
sxemani  tuzing.
Uf
  =   230  volt.
Elektr  lampalarning  har  birining  quw ati  100  vatt.
B
  —  bir  fazadagi  elektr  lampasining  /f  tok  kuchini  topish 
kerak.
6-bob.
 
0‘ZGARMAS TOK ELEKTR MASHINALARI 
6 .1 .0 ‘zgarmas  tok  mashinalarining  tuzilishi
6.1.1-rasmda o'zgarm as tok mashinasining umumiy ko‘rinishi 
va ko'ndalang kesimi  ko'rsatilgan.  Mashinaning qo ‘zg‘almaydigan 
qismi  stator  deb  atalib,  po‘lat  magnit  o ‘tkazgich  (1)  staninaga 
joylashgan (2).  Magnit o'tkazgichning ichki doirasi bo‘yicha po‘lat 
qutblar joylashgan  (3)  bo‘lib,  ular  yupqa  po'lat  tunkalardan  tay- 
yorlangan.  Qutblarga  o ‘ramli  g ‘altak!ar  joylashtirilgan  (4).  Tok 
bu g‘altaklardan oqib o ‘tib,  qutblarda o'zgarmas  magnit oqimlarini 
hosil  qiladi.  M ashinaning  aylanuvchan  qismi  rotor  deb  atalib, 
po'lat  tunukalardan  silindr  shaklida  tayyorlangan  bo'lib,  uzuna- 
sidagi  qirqilgan  ariqchalar  (pazalar)  ichiga  cho‘lg‘amlar  oTalgan 
g'altaklar joylashtirilgan.  R otor  aylanganda  bu  oTam larda  elektr 
yurituvchi  kuch  hosil  bo'ladi.  G 'altakdagi  oTam lam ing  uchlari 
kollektorlarga  ulangan  (5).  Bu  kollektor  plastinkalar  g‘ildirak 
shaklida  bir-biriga  izolyatsiyalar  bilan  yopishtirib joylashtirilgan. 
Bu  izolyasiyalar shaffof mineral  (slyuda) jismlardan  tayyorlangan. 
Kollektorlarga  tashqi  tom ondan  cho‘tkalar bosim  bilan  yopishib 
turadi (6).  Bu cho'tkalar ko‘mirga  o‘xshaydi.  Ular alohida cho'tka 
ushlaydigan  qismlarga  joylashtirilgan  (7).  Kollektor  cho‘tkalari 
bilan birga o'zgaruvchan tokni  o'zgarm as tokga  aylantirib beradi. 
Rotorning o ‘qi  (vali)  (8)  podshipnikga joylashtirilgan  bo'lib,  ma- 
shinaning  chetidagi  qopqoqlarga 
0
‘rnatilgan  (9).  M ashinaning 
qutblariga joylashtirilgan cho'tkalardan chiqqan simlaming uchlari 
(10),  yopiladigan  qopqoqning  ichiga  olib  kelinadi.  M ashinaning 
oyoqlari  (11)  uni  fundam entga  mahkam lash  uchun,  dum aloq 
ilgaklari  (12) esa uni koTarish va boshqa joylarga ko‘chirish uchun 
xizmat  qiladi.
52
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Q u tb la rig a   jo y la s h tir ilg a n   o ‘ra m la rn i  q o ‘z g ‘a tu v c h i 
cho‘]g‘amlari deb aytiladi. 0 ‘ramlar qutblarda va ular orasida magnit 
m aydonini  hosil  qilish  uchun  xizmat  qiladi.  Mashina  yakori 
aylantirilganda (generator vazifasida), unda elektr yurituvchi kuch 
hosil  bo'ladi,  agarda  (dvigatel  vazifasida)  elektr  toki  ulanganda 
yakor  o ‘rami  deb  aytiladi.