Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

2.6.  Tranzistorlarning  tuzilishi  va  ishlash jarayoni,
 
dinistorlar,  volt-amper  tavsifi
Endi  tranzistorlarning  ishlash  tartibini  eng  ko‘p  tarqalgan 
umumiy  em itter  sxemasi  bilan  ulangan  tranzistorlarda  ko'ramiz.
Bu 2.6.1-rasmda keltirilgan. 
U
 
m a n b a   c h iq is h   z a n jirig a  
u langan,  e lek tro n   lam p alar 
sxemasida maqsadiga muvofiq 
manbaga to ‘g‘ri  keladi.  E.yu.k. 
Uke
  manba  energiyasi  hisobiga 
k irish   sig n a li 
Ukit
  q u v v a ti 
kuchayadi.  E.yu.k. 
U^
  manba 
elektron  lampalarning  kucha- 
ytiruvchi  sxemalarida  setkali 
surilish  manbaiga to‘g‘ri keladi, 
u n in g   y o rd a m id a   d in a m ik  
xarakteristikada  va  nagruzka 
liniyada  boshlang‘ich  A’  va  A 
ishchi  nuqta belgilanadi.
Uki{  =
  0  b o ‘Iganda  baza 
z an jirid a  
tin c h   tok
2.6.1-rasm.
  Umumiy  emitter 
sxemasi bo'yicha  ulangan 
tranzistorining dinamik tavsifi.
■ bo 
............ .... 
—
  ° q a
boshlaydi,  u kollektor zanjirida
! 2 4
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

/lo tokini chaqiradi.  / ko toki, 
baza 
tokiga  to ‘g‘ri  kelib,  chiqish  tavsifi 
bilan  nagruzka  liniyasi  kesishish 
nuqtasi  bilan  aniqlanadi.
Kirishda  o ‘zgaruvchan  kuch- 
lanish 
Uki[
 paydo bo‘lishi bilan baza 
toki  /. 
dan  /.  .  gacha  atrofda 
o ‘zgaradi,  bu  dinam ik  tavsif  va 
nagruzka  liniyalarini  B'C’  va  BC 
uchastkalar  bo ‘yicha  ishchi  nuq 
talarn in g   h arak atlan ish ig a  olib 
keladi.
Tranzistorlar:  epitaksial,  plahar,  polevoy  bo'ladi.  Polevoy 
tranzistorlar  odatdagi  tranzistorlardan  faoliyat  prinsipi  bilan  farq 
qiladi.  Polevoy tranzistorning chiqish zanjirida elektr-teshik o ‘tishi 
yo‘q,  shuning  uchun  ularni  injeksiyasiz  tranzistorlar guruhiga  ki- 
ritiladi.
Polevoy tranzistoming volt-amper tavsifi quyidagi 2.6.2-rasmda 
ko ‘rsatilgan.  U ndan  ko‘rinib  turibdiki,  tavsifning  katta  kuch- 
lanishlarida 
Ut
  kanalning  zaryad  tashuvchilar  tom onidan  toMishi 
sababli gorizontal ko‘rinishda bo‘ladi.  Polevoy tranzistorlar  150 mGs 
gacha bo‘Igan  chastotalarda yaxshi  ishlaydi.
3-bob.
 
F O T O E L E K T R O N   A S B O B L A R
3 .1 .  T a s h q i  v a   ic h k i  f o t o e f le k t li  fo to e le m e n tla r
F otoelektron  asboblar  deb,  yorugMik  energiyasini  elektr 
energiyasiga  aylantirish  sodir bo‘ladigan  asboblarga  aytiladi.
YorugMik oqimining fotoelektron asbobga ta'sirini xususiyatiga 
ko‘ra,  ichki  va  tashqi.  fotoeffektli  asboblarga  boMinadi.  Ichki 
fotoeffektli  asboblarda  foton  ta ’sirida  zaryad  tashuvchilaming 
(elektronlar  va  teshiklar)  generatsiyalanishi  sodir  boMadi.  Tashqi 
fotoeffektli fotoelektron asboblarda esa foton ta'sirida fotoelektron 
emissiya yuzaga  keladi.
lchki  fotoeffektli  fotoelektron  asboblarga:  fotorezistorlar, 
fo to g alv an ik   e le m e n tla r,  fo to d io d la r,  fo to tra n z is to rla r  va
2.6.2-rasm.
  Polevoy 
tranzistoming statik volt- 
amper  tavsifi.
125
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

fo to tiristo ria r;  tash q i  fo to effek tli  fo to e le k tro n   asboblarga: 
elek tro v ak u u m   va  gaz  t o ‘ld irilg an   fo to e le m e n tla r  h am d a 
fotoelektron  ko‘paytirgichlar  kiradi.
3 .2 .  L a m p a li  f o t o e le m e n t la r n in g   t u z ilis h i,   is h la s h   t a r t i b i ,  
a s o s iy   t a v s if la r i  v a   p a r a m e t r la r i
Elektrovakuumli  fotoelem ent  shisha 
ballon  bo‘lib,  unda  10 6  mm.  simob  ust. 
atrofida  bosimli  vakuum  hosil  qilingan  va 
ikkita  elektrod  —  fotokatod  K  va  anod  A 
jo y la sh tirilg a n .  S hisha  b a llo n n i  ichki 
yuzasining  yarm iga,  y a’ni  ichki  yarim  
sferaga  katod  qo‘yiladi.  Katod  materiali 
sifatida  kislorod bilan aktivlashtirilgan seziy 
ishlatiladi,  ba'zida  surmali-seziyli  katod 
(SbCs3)  tayyorlanadi.  K atodning  uchini 
shisha ballonning yon qismida joylashtiriladi.
Elektrovakuum  fotoelem entlarning  volt-am per  tavsiflari  /   = 
/ ( £ / )  shuni  ko'rsatadiki, fototok boshida kuchlanishning ko‘payishi 
bilan  tez  o'sib  boradi,  so‘ng  yorug‘lik  oqimi  F-const  bo'lganda, 
deyarli o ‘zgarishsiz qoladi.  Buni quyidagicha  tushuntirish  mumkin.
T o ‘yingan  kuchlanish  sodir  b o ‘lganda,  foto k ato d   bilan 
nurlanuvchi  barcha  elektronlar  anod  yuzasiga  yetadi  va  keyingi 
tokning juda kichik