Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

Ik k in c h i  bo'lim .
  ELEKTRONIKA  A SO SLA R I
1-bob.
 ELEKTROVAKUUM VA GAZORAZRYAD ASROBLAR
1.1.  Elektrovakuum lampalarning tuzilishi va ishlash tartibi, 
diod, uning volt-amper tavsifi, parametrlari, 
ishlatiladigan sohasi
Elektrovakuum  asboblarning  ishi  zaryadlar  tashuvchilari  — 
elektronlarning vakuumda  harakatlanishiga  asoslangan.
Birinchi  elektrovakuum  (elektron)  lampalar  (ko'pincha  ular 
rad io la m p a lar  deyiladi)  1873-yilda  rus  olim i  A .N .L o d ig in  
tomonidan  ixtiro qilingan.  Ular tiniq shisha  ballon  shaklida bo‘lib, 
kanal  ipi  tiniq  yongan.
Radiotexnikani  rivojlantirishda  elektrovakuum  lampalari juda 
katta rol o ‘ynadi va tez orada ishlab chiqarishning hamma sohalarida 
muvafTaqiyatli qoMlanila boshlandi.
Elektrovakuum  lampalarining  tuzilishini  va  ishlash  tartibini 
ko'rib  chiqamiz.  Har qanday  eiektrovakuum  lampa  po‘lat,  shisha 
yoki  keramika ballonli bo‘lib,  ichidagi  metall tirgovichiarda  uning 
detallari  elektrodlar  mahkamlangan.  Ballon  ichidan  havo  so'rib 
olingan.  Havo ballonning pastki yoki ustki qismidagi bo‘rtib chiqqan 
joy orqali  kuchli tortib olinadi.  Ballonning ichidagi  havoni  kuchli 
tortib  olish  tufayli  hosil  boMgan vakuum  elektrovakuum  lampalari 
ishlashining asosiy sharti  hisoblanadi.
Elektrovakuum  asboblari  elektronlarning  harakatlanishiga 
asoslangan.  Lampa  ichida  500—2400”C  haroratni  yuzaga  keltirib 
elektronlarning yetkazib beruvchi  «katod»  deb nomlangan  manfiy 
elektrod  bor  Katod  volframdan  tayyorlangan,  qalinligi  odam 
sochidek  boMib,  u  elektr  lam pochkaning  cho‘g‘lanuvchi  ipiga 
o'xshagan  yoki  m etall  silindr  shaklida  boMadi.  Katod  rolini
104
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o ‘ynovchi  volframli  ip  c h o ‘g‘lanuvchi  ip  deb  ham  yuritiladi. 
Shunday  qilib,  elektrovakuum  lampalarida  qizitilgan  elektronlar 
katod metalida yuqori tezlikda harakatlanadi.  Bunda elektronlaming 
ba'zi  birlari katodni  tark etib,  uning atrofida elektron  «bulut»  hosil 
qiladi.  Bu termoelektron emissiya hodisasi deb ataladi.  Katod qancha 
ko‘p  qizigan  bo‘lsa,  shuncha  ko‘p  elektron  chiqaradi,  natijada 
elektron  «bulut»  qalin  bo'ladi.  Ushbu  emissiya  bajarilmaganda 
elektrovakuum  asboblari  ishlamaydi.
Endi  diod  qanday  ishlashini  ko'rib  chiqamiz.
Eng oddiy radiolampa — bu dioddir.  Boshqacha aytganda, ikki 
elektrodli  lampa  hisoblanadi.  Diod  ikki  elektrod  — termokatod  va 
anoddan  iborat  bo‘lib,  ular shisha,  metall  yoki  keramik  ballonda 
joylashgan.  Elektron  iampali  ballonda  1 0 M 0 6  m n/sm 2  atrofida 
vakkum  hosil  qilinadi.  Termokatod bo'sh  elektronlarni  chiqaradi, 
anod ulami yig‘adi.
Elektrovakuum  texnikasida  diod  deb,  kichik  quvvatli  ikki 
elektrodli  lampalarga  aytiladi,  ular  yuqori  chastotali  signallarni 
aylantirib yoki  o'zgartirib beradi.  Diodning tuzilishi  1.1.1 -rasmda 
ko'rsatilgan.
Diodda  katod  rolini  cho‘g‘lanuvchi  ip  bajaradi  ( /) ,  shisha 
ballonning  yuqori  qismida  joylashgan  (2),  metalli  anod 
(3),
 
tashqariga  chiqih  turuvchi  shapkacha  shaklidagi  qismga  ega.  Ikki
1.1.1-rasm
  Ikki elektrodli  lampaning tuzilishi  (/) 
va shartli  belgilanishi  (//).
105
www.ziyouz.com kutubxonasi

---