Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

Misol. 
Agarda jismning zaryadi 
0,001 
kulonga, kuchlanishi esa 
100  voltga  teng bo‘lsa,  uning sig'imi  nimaga teng bo'ladi?
Yechish.
 Jismning sig'imi quyidagi formula bo'yicha topiladi:
C = -  = 
= 0,00001 
F
 =  10 
M
k
F.
V  
u v
 
’
2.4.  Kondensatorlar
Elektrotexnikada  zarur  bo'lgan  sig'im lar  bilan  ta ’minlash 
uchun alohida tuzilmalardan foydalaniladi, ya’ni kondensatorlardan. 
Ikki  tem ir  plastinka  orasiga  izolyatsiya  jism  (ya'ni,  dielektrik) 
o 'm a tilg a n   qoM lanm a  —  asbob  k o n d e n sa to r  deb  atalad i. 
Plastinkalarni  kondensatorning  qoplamasi  deyiladi.
Agarda  plastikalar  har  xil  qutbli  elektr toki  manbaiga  ulansa, 
u holda kondensatorda har xil  belgili elektr zaryadlari hosil boMib, 
ular bir-biriga tortiladi.  Zaryadlar uzoq vaqt qoplamalarda saqlanib 
qoladi.  Bu  zaryadlar  m anbadan  o ‘chirilgan  holda  ham  uzoq 
saq lan ish i  m um kin.  S h u n d ay   qilib,  k o n d e n sa to rla r  elek tr 
energiyasini  saqlovchi  hisoblanadi.
Kondensatorning  yuzasi  qancha  katta  bo'lsa,  uning  sig‘imi 
shuncha katta bo‘ladi.
Kondensator  dielektrigining  qalinligi  kam  bo‘lganda  ham , 
uning sig‘imi  katta bo'lishi  mumkin.  Uning sig‘imining ko‘p yoki 
kam  bo'lishi  qoplam alar  orasidagi  izolyatsiya  jismga  bogMiq. 
Izolyatsiya  jism lam ing  kondensator  sig'imiga  ta'siri  jismlaming 
dielektrik singishiga bogMiq.  Elektrotexnikada havoning dielektrik 
singish  miqdori  birga  teng  deb  qabul  qilingan.
Agarda qoplamalar orasiga havoning o'rniga boshqa dielektrik 
joylashtirilsa,  u  holda  dielektrik  singishi  kondensatorning  sig'imi 
bir necha  marta oshganini bildiradi.
Dielektrik singishni yunoncha e (epsilon) bilan belgilash qabul 
qilingan.
Elektrotexnikada doimo qoMlanadigan  izolyatsiya jismlarning 
dielektrik singishi 2.4.1-jadvalda  keltirilgan.
21
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2.4.1-jadval
lzolyatsiya jismlaming  dielektrik  singishi
Dielektrik
Dielektriksingishi,  £
Havo
1
Parafin
2,1  -   2,3
Transformator
2,0  +  2,5
Pressshpan
2,5  - 4
Qog‘oz
3 
3,5
Slyuda
4  - 7 , 5
Shisha
5,5 
10
Marmar
8,3
Rezina
3,5
K o‘p jismlarning  dielektrik sig'imi  namlik va  haroratga qarab 
o'zgarishi  mumkin.  Kondensatom ing qoplamasida yig‘ilgan elektr 
zaryadlar orasida elektr maydoni hosil bo'ladi.  Bu maydon  miqdor 
bilan  ifodalanib, uni elektr maydonning kuchlanmog'i deb aytiladi.
Agar  e lek tr  m ay d o n id a  elek tr  bilan  zaryadlangan  jism  
joylashgan  bo'lsa,  u  holda  m aydon  kuch  bilan  shu jismga  ta ’sir 
etishi jismning  elektr  zaryadi  va jism ning joylashgan  nuqtasidagi 
maydon kuchlanmog'ining miqdoriga proporsional.  Shuning uchun 
elektr  maydoni  kuchlanm og'i  zaryadga  ta'sir  qiladigan  kuch  shu 
zaryadning nisbatiga tengdir.
Bu  formuladagi  elektr  maydon  kuchlanm og‘ini  joul,  kulon 
va  m etr orqali  ifodalanadi:
1 £  =