Q. M. Murodov, D, Q, Murodova

 
 
Umumiy holatda Van-Deemter tenglamasini quyidagi ko„rinishda 
yozib olish mumkin ( tajriba paytida ko„pchilik kattaliklar o„zgarmaydi : 
A – girdob koeffitsiyenti deyiladi va uning qiymati harakatli faza 
tezligiga bog„liq emas; 
В- molekulyar diffuziya deyiladi va u moddalarning gaz 
muhitidagi diffuziya xossasini hamda molekulalarning kolonkada 
qanday yo„l bilan harakat qilayotganini ko„rsatuvchi kattalik. Tezlikning 
past qiymatlarida uning qiymati katta bo„ladi. 
С 
–moddalarning 
harakatsiz 
suyuq 
fazadagi 
diffuziya 
xususiyatlarini anglatadi. Harakatsiz suyuq faza miqdori qancha 

---

14 
kamaysa, kolonkaning samaradorligi shuncha ko„payadi. Harakatli faza 
oqim tezligi kattalashgan sayin, uning miqdori oshib boradi va bunda 
kolonkaning samaradorligi pasayadi. 
6
–rasm. Harakatli faza oqim tezligining kolonka samaradarligiga 
ta’siri
Harakatli faza oqim tezligidan tashqari harakatli oqimning tabiati 
ham kolonkaning samaradorligiga kuchli ta‟sir etadi. 7-rasmda shu 
fikrning tasdig„ini ko„rsak bo„ladi. 
7
–rasm. Harakatli faza oqimi tabiatining kolonka 
samaradarligiga ta’siri
2.Haroratning ta’siri.
Kolonkadagi harorat oshganda moddalaning tutilish vaqti shu bilan 
birga analiz etish vaqti ham kamayadi. Moddalarning harakatsiz va 
harakatli fazalar o„rtasidagi taqsimlanish koeffitsiyenti harorat oshganda 
kamayadi, sababi suyuq fazadagi moddalarda desorbsiya hodisasi 

---

15 
absorbsiyaga nisbatan tezlashadi. Turli moddalar uchun bu bog„liqlik 8-
rasmda keltirilgan. 
8-rasm. Moddalarning tutilish vaqtini haroratga bog‘liqligi 
 
2,3-dimetilbutan uchun haroratning ta‟siri 9-rasmda keltirilgan. 
9-rasm. 2,3 dimetilbutan uchun haroratning ta’siri 
Analiz qilinayotgan namuna tarkibiga qaynash harorati bir-biridan 
katta farq qilayotgan moddalar kirgan bo„lganda, analizning haroratni 
dasturlash usulidan foydalanamiz. 10 va 11 rasmlarda tarkibida qaynash 
harorati biri-biridan keskin farq qiladigan moddalarning izotermik va 
programmalash usullaridan foydalanib qilingan analiz natijalari 
keltirilgan.
Rasmlardan ko„rinib turibdiki, izotermik, ya‟ni kolonka haroratini 
ma‟lum bir qiymatda ushlab turilganda moddalarni bir-biridan ajratish 

---

16 
qiyinlashadi. Kolonka harorati analiz vaqti ko„tarilgan sari kolonkadagi 
harorat ham ko„tarilib borganda moddalarni biri-biridan yaxshi ajratish 
mumkin. 
10-rasm. Analizning izotermik usuli 
 
11-rasm. Analizning haroratni dasturlash usuli