Punktuatsiya

REJA: 
 
1. Ergashgan qo‘shma gaplarning formal talqini. 
2. Ergash gap va bosh gapning lisoniy tabiati.
3. Ergashgan qo‘shma gap qismlarini bog‘lovchi vositalar.
4. Ergashgan qo‘shma gaplarda shakl va mazmun munosabati.
5. Xulosa. 
An’anaviy sintaktik ta’limotda hokim-tobe munosabatidagi sodda gaplarning o‘zaro 
birikuvidan tashkil topgan gaplar 
ergashgan qo‘shma gaplar
atamasi ostida tekshirildi. Bunday 
turdagi qo‘shma gaplarga sintaktik qurilishi jihatidan qo‘shma gaplarning maxsus turi sifatida 
qaraldi. Quyida ergashgan qo‘shma gaplar, ularning turlari, bog‘lanishi usuli va vositalari bo‘yicha 
ana’anaviy sintaktik nazariyalarda qayd etilgan ilmiy xulosalarni umumlashtiramiz. 
Ma’lumki, ergashgan qo‘shma gaplar boshqa turdagi qo‘shma gaplar bilan kamida ikki 
predikativ birlikdan tashkil topishi jihatidan umumiylik belgisiga ega bo‘ladi. Ergashgan qo‘shma 
gaplar bog‘langan va bog‘lovchisiz qo‘shma gaplarga qaraganda birmuncha murakkab semantik-
sintaktik tuzilishga bo‘lib, bu murakkablik har ikki gap turida shakllangan mazmuniy-tarkibiy 
munosabat, bu munosabatni yuzaga keltiruvchi sintaktik qurilishda ko‘zga tashlanadi. Shuning 
uchun ham ergash gapli qo‘shma gaplarning mohiyatini belgilashda ko‘pincha jiddiy 
muammolarga duch kelinadi. Bu, ayniqsa, sifatdosh, ravishdosh, harakat nomi, shart fe’lili 
o‘ramlar mavjud bo‘lgan sintaktik birliklarni baholashda ko‘zga tashlanadi. Turkiy tillarda, 
xususan, o‘zbek tilida turli o‘ramlarni o‘z ichiga oluvchi o‘ziga xos gap tiplari mavjudki, ularni 
ba’zan qo‘shma gap, ba’zan murakkablashgan sodda gaplar tarzida talqin etish kuzatiladi. Bu holat 
ergashgan qo‘shma gaplarni o‘rganishda birmuncha qiyinchilik tug‘diradi. 
О‘zbek tilidagi ergash gapli qo‘shma gaplarni ilmiy o‘rganishda G‘.Abdurahmonov, 
M.Asqarova, A.Berdialiyev, N.Mahmudov, R.Sayfullayevalarning tadqiqotlari diqqatga sazovor.
25
Bu ishlarda ergashgan qo‘shma gaplar formal, formal-semantik, formal-funksional jihatdan tadqiq 
25
Abdurahmonov G‘. Qo‘shma gap. - Toshkent. 1957. Shu muallif. Qo‘shma gap sintaksisi asoslari. - Toshkent: 
О‘zFA. 1958; Shu muallif. О‘zbek tili grammatikasi. - Toshkent: О‘qituvchi. 1996; Asqarova M. Hozirgi zamon 
o‘zbek tilida qo‘shma gaplar. - Toshkent: О‘zFA. 1960; Shu muallif. О‘zbek tilida ergashish formalari va ergash 
gaplar. - Toshkent. 1966; Бердиалиев А. Семантико - сигнификативная парадигматика и синтагматические 
отношения в конструкциях сложноподчинённого предложения узбекского литературного языка // Автореф.
дисс.. док. филол. наук. - Ташкент,1989; Mahmudov N., Nurmonov A. О‘zbek tilining nazariy grammatikasi. - 
Toshkent: О‘qituvchi, 1995; Nurmonov A., va boshqalar. О‘zbek tilining mazmuniy sintaksisi. - Toshkent: Fan, 1992; 
Sayfullayeva R. Hozirgi o‘zbek tilida qo‘shma gaplarning shakl - funksional talqini. - Toshkent: Fan, 1994. - 357 b. 

---

45 
etildi, ergashgan qo‘shma gaplarning turlari ajratilib, har bir turning o‘ziga xos lisoniy tabiati tahlil 
qilindi. 
 
Ilmiy manbalarda ko‘rsatilishicha, ergashgan qo‘shma gaplar biri hokim, ikkinchisi tobe 
munosabatdagi sodda gaplardan, ya’ni bosh va ergash gaplardan tashkil topadi.
Bosh gap mazmuni va tuzilishiga ko‘ra nisbatan mustaqil bo‘lib, ergash gap tomonidan 
izohlanadi, mazmunan to‘ldiriladi. Ergash gap esa bosh gapdagi biror bir bo‘lakning ma’nosiga 
oydinlik kiritadi, uni izohlab, to‘ldirib keladi. Bosh va ergash gap grammatik jihatdan hamda 
mazmunan bog‘lanib, yaxlit birlikni tashkil etadi va umumiy bir fikrni ifodalaydi. Masalan, 
«Qozonga nima tushsa, cho‘michga o‘sha chiqadi» 
(Maqol.) gapida 
«Cho‘michga o‘sha chiqadi»
bosh gap,