Пулнинг моҳияти ва зарурияти!

10 бош қуй
Бу ерда умумий эквивалент вазифасини товарлардан фақат бири бажарган. Энди барча товарларнинг қиймати бир товарда ифодаланади, бу товар ижтимоий меҳнатнинг бевосита ифодаси сифатида юзага келади. Умумий эквивалент товар ҳамма маҳсулотларга айирбошланиш хусусиятига эга. Ушбу жараённи К.Маркс қийматнинг умумий шакли деб атади. Умумий эквивалентга ўтишнинг зарурияти шунда бўлдики, ишлаб чиқариш тараққиётининг муайян босқичида айирбошлаш мунтазам ҳодисага, иқтисодий ҳаётнинг муҳим омилига айланади. Айирбошлашсиз яшаб булмай қолди ва ҳар бир ишлаб чиқарувчи, меҳнатига умумий ўлчов керак бўлади. Фақат умумий эквивалентгина барча маҳсулот учун ўлчов воситасига айланади. Бунда маълум бир товар соҳиби, ўзининг истеъмоли учун зарур бўлган бошқа бир товарни олиш мақсадида у дастлаб ўз товарини умумий эквивалент ролини бажарувчи товарга айирбошлайди.

ҚИЙМАТНИНГ ПУЛ ШАКЛИГА ЎТИШ ЗАРУРИЯТИ НИМА БИЛАН ИЗОҲЛАНАДИ?
Маҳсулот ишлаб чиқариш ва айирбошлаш жараёнининг тобора ривожланиб бориши ҳудудлар, мамлакатлар ўртасида савдо-сотиқнинг, товар айирбощлашнинг зарури ўтишни юзага келтирди. Турли мамлакатларда турли товарлар умумий эквивалент ҳисобланганлиги бу жараённинг тараққий этишига тусқинлик килди. Натижада бутун товарлар дунёсидан шундай товар ажралиб чиқдики, у барча ҳудуд ва мамалакатларда умумий эквивалент сифатида қулланила бошланди. Бу вазифани қимматбаҳо металлар, аввал мис ва кумуш, кейинчалик эса олтин бажарадиган бўлди. Охир оқибатда оддий товар кўринишидаги умумий эквивалент ўрнига пул шаклидаги эквиваленти майдонга келади:

• 1 қоп буғдой
• 10 та қуй
• 10 кг чой
• 2 унция олтин.
• 40 кг қахва
• 0,5 тонна темир

2 унция олтин
Бунда олтин оддий товар эмас, балки пул кўринишини олади. Пул шаклидаги қиймат қўйидагилар билан фарқ қилади. Биринчидан, умумий эквивалентликни факат битта товар (пул) танҳо бажаради, иккинчидан, умумий эквивалентни бажарувчи пул товар, ички бозордан чиқиб, давлатлараро ҳатто халқаро миқёсга тарқалади, кенгроқ ҳудудни қамраб олади.

Қиммат баҳо металларнинг пул вазифасини бажара олиш қудрати нималар билан изоҳланади?
Қимматбаҳо металларнинг бутун товарлар дунёсидан ажралиб чиқиб, пул вазифасини бажаришининг асосий сабаблари уларнинг ўзига хос бўлган табиий хусусиятлари билан изоҳланади: