Pul va banklar

14-MAVZU. MARKAZIY BANK VA UNING FUNKSIYALARI
REJA:

14.1. Markaziy bank faoliyatining maqsadi. Markaziy bankning tashkiliy tuzilishi. Markaziy bankning funktsiyalari.

14.2. Markaziy bank faoliyatining maqsadi va vazifalari. Markaziy bankning tashkiliy tuzilishi.

14.3. Markaziy bankning funktsiyalari: emission funktsiya; “banklarning banki” funktsiyasi.

14.4. Markaziy bankning “davlatning banki” funktsiyasi; rasmiy oltin-valyuta zaxiralarini boshqarish funktsiyasi.
14.1. Markaziy bank faoliyatining maqsadi. Markaziy bankning tashkiliy tuzilishi. Markaziy bankning funktsiyalari.
Mamlakatning Markaziy Banki - shu davlat bank tizimining asosiy qismi bo’lib xisoblanadi. Markaziy bank - birinchi o’rinda davlat va iqtisodiyot o’rtasida vositachi bo’lib xizmat qiladi. Ammo Markaziy bank o’z oldiga foyda olishni maqsad qilib ko’ymaydi.

Markaziy bank - masalan, Angliya banki, Frantsiya banki, Bundes bank, Yaponiya banki, Shvetsariya milliy banki, Finlyandiya banki va boshqa yagona banklardan tashkil topadi.

Markaziy bank mulk shakliga ko’ra ular Davlat (kapital davlatga tegishli) aktsioner va aralash kapitalli turlariga bo’linadi.

Ba’zi Markaziy banklar Davlat banklari ko’rinishlarida shakllanadilar. Ularga Kanada markaziy banki 1943 yilda shakllanganligi misol bo’lishi mumkin. Ba’zi Markaziy banklar- oldin xususiy bank masalan, Angliya banki ( 1694 ), sifatida keyinchalik esa milliylashtirilib davlat bankiga aylantirilgan.

Aktsioner turidagi Markaziy bank qatoriga AKSh FRT (Federal Rezerv tizimi) kiritish mumkin. FRS 1913 yildagi Federal Rezerv asosida paydo bo’lgan aralash turdagi Markaziy banklar jumlasiga kapitalida davlat, aktsioner va xususiy va kapital ishtirok etgan banklar kiradi. Bu guruxlar qatoriga kiruvchi Yaponiya banklar (1882y.) misol kilinib keltirilishi mumkin. Qonun buyicha 1942yilda 55% ustav kapitali davlatga tegishlidir. Deyarli barcha mamlakatlarda Markaziy bank xukukiy me’yorlarini tartibga soluvchi, aniklovchi (belgilovchi) qonunlar mavjuddir. Turli mamlakatlarda Markaziy banklarga turli funktsiyalarni belgilab berilishi mumkin. Lekin Markaziy bank doimo Davlat va bank belgilarini o’zida mujassamlashtirilgan o’zida Davlatning tartibga soluvchi organi bo’lib qoladi.

12ta federal zaxira tumanining xar birida bir nechta tumanlarda filiallarga ega 1tadan FZbanki mavjud. Tumanlarning, federal zaxira banlari va filiallarning joylashishi 1-rasmda ko’rsatilgan. 3ta aktiv bo’yicha eng yirik banklar Nyu-Yorkda, Chikagoda va San-fransiskoda joylashgan bo’lib, birgalikda ular 50%dan yuqori FZTning aktivlariga ega. Nyu-Yorkdagi FZ banki aktivlarning 4/1kismiga egalik kilib, FZTdagi eng yirik bankdir.¹⁴⁰

12 ta federal zaxira tumanining xar birida bir nechta tumanlarda filiallarga ega 1tadan FZbanki mavjud. Tumanlarning, federal zaxira banklari va filiallarning joylashishi ko’rsatilgan.