Pul, uning kelib chiqishi va


Qiymatning qog’oz – pul shakli



Download 320,5 Kb.
bet5/10
Sana01.07.2022
Hajmi320,5 Kb.
#728069
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
pul 2

Qiymatning qog’oz – pul shakli. Dastlabki qog’oz pullarni muomalaga chiqarilishi taxminan X asrning oxiri XI asrning boshlariga to’g’ri keladi. Shu davrdan boshlab, muomaladagi oltin va kumush pullar o’rnini qog’oz pullar egallay boshladi. Muomalada oltin va kumush amal qilgan sharoitda ular bilan parallel ravishda to’lov vositasi sifatida qog’oz pullarni kirib kelishining sabablari sifatida quyidagilarni ta ‘kidlash lozim:

    • qimmatbaho metallarni olib yurish, saqlash va xavfsizligini ta ‘minlash

yuzasidan muammoli holatlarning vujudga kelishi;

    • oltin va kumush muomalada qo’ldan qo’lga o’tishi natijasida edirilib, o’zining dastlabki hajmi va xossasini yo’qotishi;

    • qimmatbaho metallar zebu ziynat va boylik timsolida muomaladan chiqib ketishi;

    • iqtisodiy taraqqayotning yuqori darajada rivojlanishi natijasida tovar va xizmatlar massasining qimmatbaho metallar (oltin, kumush) massasiga nisbatan shiddat bilan ortib borishi.

Dastlab muomalaga chiqarilgan qog’oz pullarning asosi oltin bilan ta ‘minlangan bo’lib, ushbu pullar bilan birgalikda oltin tangalar ham muomalada ishtirok etgan.
Qog’oz pullar mustaqil qiymatga ega bo’lmasdan, ular davlatning qonuniy hujjatlari asosida mamlakatda to’lov va muomala vositasi rolini bajaradi. Shuning uchun qog’oz pullarning qiymati o’zgaruvchanlik xususiyatiga ega bo’lib, u
mamlakat ichki bozorida chet el valyutasiga bo’lgan talab va taklif, milliy iqtisodiyotning barqarorligi hamda ijtimoiy – iqtisodiy holatlar ta ‘sirida o’zgarib turadi. Bu uning sotib olish qobiliyatining mustahkamligi, inflyasiya darajasi va boshqa iqtisodiy ko’rsatkichlarda namoyon bo’ladi.
    1. Pulning mohiyati. Pulning o’ziga xos xususiyatlari.


Pulning iqtisodiy mohiyati xususida iqtisodiy adabiyotlarda turli ta ‘riflar va talqinlar mavjud bo’lib, uning mohiyatiga nisbatan yagona yondoshuv mavjud emas. Chunki, jamiyatda xo’jalik yuritish tuzumining va ijtimoiy – iqtisodiy sharoitning o’zgarishi pulning mohiyatini turlicha talqin etilishini talab etmoqda. Jumladan, iqtisodchi olimlar va soha mutaxassislari pulni – iqtisodiy kategoriya sifatida, qiymat o’lchovi vositasi, umumekvivalent tovar, maxsus tovar, ayirboshlash vositasi ekanligini e ‘tirof etadi.
Pul jamiyatda sodir bo’layotgan ijtimoiy – iqtisodiy munosabatlarda, jami ijtimoiy mahsulotni yaratish, taqsimlash va qayta taqsimlashda, bozordagi talab va taklif asosida tovarlar bahosini aniqlashda bevosita qatnashishi uning mohiyatini namoyon qiladi.
Pulning iqtisodiy mohiyati va uning zaruriyatiga xorij iqtisodchilari alohida e ‘tibor qaratgan bo’lmasalarada7, iqtisodiy nazariyachilarning asarlarida unga nisbatan berilgan fikrlarini uchratish mumkin. Masalan, A.Smit pulni iqtisodiy kategoriya darajasiga ko’tarib, unga ―pul bu muomalaning buyuk g’ildiragi―,
savdo sotiqning yuksak quroli‖ sifatida ta ‘rif beradi8.
D.Yum A.Smitning pul xususidagi qarashlariga e ‘tiroz bildirib, ―Pul bu – savdo sotiqning g’ildiragi emas, balki u yog’, shu savdo sotiq g’ildiragini erkin va yumshoq yurishiga imkoniyat yaratadigan vositadir‖ degan fikrni bildiradi9.
Rossiyalik iqtisodchi olimlar ham pulning iqtisodiy mohiyatiga alohida e ‘tibor qaratishgan. Jumladan, iqtisod fanlari doktori, professor B.I.Sokolov pulning mohiyatiga ―pul mehnat taqsimoti chuqurlashib borayotgan ushbu jamiyatda tovarlarni ayirboshlash va to’lovlarni amalga oshirish ishlarini engillashtiradi‖ deya ta ‘kidlaydi10.
O’zbekistonlik iqtisodchi olima Sh.Z.Abdullaeva pul, kredit va banklar masalasiga bag’ishlangan iqtisodiy adabiyotlarda pulning mohiyatini ochishda uchta jihatiga e ‘tibor qaratish lozimligini ta ‘kidlaydi. ―Birinchidan, pulning iste ‘mol qiymatida boshqa tovarlarning qiymati o’z aksini topadi. Ikkinchidan, pulda ifodalanadigan aniq mehnat asosini abstrakt mehnat tashkil etadi. Uchinchidan, pulda ifodalanuvchi xususiy mehnat ijtimoiy mehnat sifatida namoyon bo’ladi. Shunga asoslangan holda, pul ham tovar, lekin boshqa tovarlardan farq qiluvchi xususiyatlarga ega bo’lgan maxsus tovar degan xulosaga kelish mumkin‖11.
Pulning iqtisodiy mohiyati xususida fikrlarni eramizdan oldingi davrda yashagan Aristotel (er.oldingi 384 – 322 yy.), keyinchalik sarkarda Aleksandr Makedonskiy kabi buyuk shaxslar tomonidan qoldirgan manbalarda ham ko’rish mumkin13.
Yuqorida bayon etilganlardan ko’rinib turibdiki, pulning mohiyatiga xorijiy va mahalliy iqtisodchi olimlar, mutaxassislar va nazariyachilar o’zlarining yondashuvlarini bildirgan. Biz ularning ushbu fikr va yondashuvlarini tadqiq qilish maqsadidan yiroqmiz.
Pul–iqtisodiy kategoriya bo’lib, barcha tovarlar uchun umumekvivalent vazifasini bajaradigan maxsus tovardir. Pul faqat ayirboshlash jarayonida zarur bo’ladigan, hukumat tomonidan o’rnatilgan to’lov vositasidir. Pul – qat ‘iy o’rnatilgan kafolatlangan bahoni aniqlaydigan vosita emas. U oddiy tovar, faqat boshqa tovarlardan unga ehtiyojning yuqoriligi va qolgan barcha tovarlar uchun ayirboshlash vositasi sifatida foydalanganligi bilan ajralib turadi. Boshqa tovarlar singari pul ham kishilar tomonidan jamg’ariladi. Kishilar tovarlarni sotish va xizmatlarni ko’rsatish orqali uni ‘sotib ‘ oladi yoki jamg’aradi. Tovarlarni sotib olish va turli xizmatlarga bo’lgan ehtiyojini qondirish natijasida uni ‘sotadi ‘.
Pulning mohiyati uning turlarida va funksiyalarida yanada aniqroq namoyon
bo’ladi, keyingi paragraf va boblarda ushbu masalalarga atroflicha o’rin beriladi.



    1. Download 320,5 Kb.

      Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish