hisobvaraqlaridagi mablag‘lar. Erkin zahirlar yuqori likvidli mablag‘lar hisoblanib,
bankka qisman yoki umuman daromad keltirmaydi.
2.Berilgan kreditlar va depozit ko‘rinishida boshqa moliya muassasalariga,
shuningdek Markaziy bankka joylashtirilgan mablag‘lar.
3.Investitsiyalar – bu bankning qimmatli qog‘ozlarga va nomoddiy
aktivlarga, shuningdek pay ko‘rinishida xo‘jalik faoliyatiga yo‘naltirilgan
resurslari.
4.Bankning o‘ziga (ichki investitsiyalar) moddiy va nomoddiy aktivlarga
yo‘naltirilgan mablag‘lari. Bunga bank faoliyatini tashkil etish uchun zarur
bo‘lgan binolar, jihozlar va boshqa uskunalar kiradi.
Tijorat banklarining daromadi bankning 2 va 3 guruhiga kiruvchi aktiv
operatsiyalari hisobidan tashkil topib, bank aktivlarining risk darajasi qancha
yuqori bo‘lsa, ushbu operatsiyalardan kelayotgan daromadlar
miqdori ham shuncha
yuqori bo‘ladi va aksincha.
Demak, banklarning aktiv operatsiyalari daromad keltirish darajasiga
qarab:
17.
Daromad keltiradigan (kredit va investitsiyalar)
aktivlar;
18.
Daromad keltirmaydigan (erkin zaxiralar, moddiy) aktivlarga
bo‘linadi.
Aktivlar Markaziy bankning 2000 yil 26 apreldagi 420 – sonli
yo‘riqnomasiga asosan riskka tortilgan darajasiga qarab to‘rtta guruxga bo‘linadi.
19.
Birinchi guruxga – riskdan ozod bo‘lgan aktivlar – 0;
20.
Ikkinchi guruxga –minimal risk darajasiga ega aktivlar – 20;
21.
Uchinchi guruxga – o‘rta risk darajasiga ega aktivlar – 50;
22.
To‘rtinchi guruxga – yuqori riskli aktivlar – 100.
Markaziy banki boshqaruvi tomonidan 1998 yyil 9 sentyabrda tasdiqlangan
242 – sonli “Tijorat banklari va ularning filiallari tomonidan aktivlar sifatini
tasniflash, ssudalar bo‘yicha yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan yo‘qotishlar o‘rnini
qoplash uchun tashkil etiladigan zaxirani shakllantirish va undan foydalanish”
tartibiga asosan bank kreditlari yaxshi kreditlar, standart kreditlar, substandart
kreditlar, shubhali kreditlar va umidsiz kreditlar sifatida tasniflanadi.
Bank kreditlarini tasniflashdan asosiy maqsad ularni to‘liq qaytarishini
ta’minlash bo‘yicha tegishli ishlarni amalga oshirishga qaratiladi. Bank kreditlari
“Yaxshi” deb tasniflanganda ularda qaytarilmasligi alomatlari bo‘lmaydi, shu bois
ushbu kreditlar bo‘yicha tegishli zaxiralar ajratilmaydi. Foizlar muddati o‘tgan
ssudalar "Yaxshi" deb tasniflanishi mumkin emas.
Kreditlar “Standart” sifatida tasniflangan aktivlar bo‘yicha qaytarilmagan
kredit summasining 10 foizi miqdorida zaxiralar tuzishi shart.
“Substandart” sifatida tasniflangan aktivlar bo‘yicha bank asosiy qarzning
to‘lanmagan summasining 25 foiziga teng bo‘lgan zaxiralarni shakllantirishi lozim.
“Shubhali” deb tasniflangan aktivlar bo‘yicha bank asosiy qarz to‘lanmagan
summasining 50 foizi miqdorida zaxirani tashkil etishi shart.
Bank tomonidan berilgan kreditlar kamida 180 kunga kechiktirilganda bular
“umidsiz” deb tasniflanadi. Umidsiz deb tasniflangan aktivlar bo‘yicha
bank asosiy
qarzning to‘lanmagan summasining 100 foizi miqdorida zaxiralar yaratishi kerak.
Bank aktivlari likvidli, ya’ni tez naqd mablag‘ga aylantirish imkoniyati
bo‘lishi kerak. Bank aktivlari likvidlilik nuqtai nazaridan quyidagilarga bo‘linadi:
23.
Yuqori likvidli aktivlar – bevosita pul ko‘rinishidagi
mablag‘lar bo‘lib, ushbu aktivlar istalgan paytda bank maburiyatini
bajarishga yo‘naltirilishi mumkin;
24.
Qisqa muddatli likvidli aktivlar – qisqa muddatli kreditlar va
ikkilamchi bozorga ega bo‘lmagan qimmatli qog‘ozlar;
25.
Qiyin realizatsiya qilinadigan aktivlar – o‘rta va uzoq muddatli
kreditlar, ikkilamchi bozorga ega bo‘lmagan qimmatli qog‘ozlar, pay
ulushlari va boshqalar;
26.
Past likvidli aktivlar – bankning asosiy vositalariga
yo‘naltirilgan mablag‘lar kiradi.
Xulosa qilib aytganda, banklarning aktiv operatsiyalari ularning foydasini
shakllantirishga xizmat qilish bilan birga, ma’lum darajadagi risklarni vujudga
kelishiga sabab bo‘ladi. Banklar aktiv operatsiyalarni bajarishda asosiy e’tiborni
mavjud risklarning darajasini pasaytirish orqali balansning likvidligini
ta’minlashga qaratadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
