Pul, kredit va banklar

 
O‘z mablag‘lari manbasi: 
6.
 
Umumiy kapital 
7.
 
Asosiy (birinchi darajali)  kapital: 
8.
 
Ustav kapitali; 
9.
 
Emission daromad; 
10.
 
Maxsus zaxiralar; 
11.
 
Taqsimlanmagan foyda. 
12.
 
Qo‘shimcha (ikkinchi darajali) kapital: 
13.
 
Joriy yilning sof foydasi; 
14.
 
Qayta baholash zaxirasi; 
15.
 
Subordinatsiyalashgan qarz majburiyatlari; 
16.
 
Sho‘‘ba korxonalarga qilingan quyilmalar.
 
Yuqoridan ko‘rinib turibdiki, tijorat banklari regulyativ kapitali birinchi va 
ikkinchi darajali kapitaldan tashkil topadi. Iqtisodiy adabiyotlar, me’yoriy hujjatlar 
va  Bazel  andozalariga  ko‘ra  birinchi  darajali  kapital  asosiy  kapital  sifatida  ham 
e’tirof etiladi.  
Tijorat  banklari  asosiy  (birinchi  darajali)    kapitali  xalqaro  Bazel 
andozalariga asosan ustav kapitalining to‘langan qismi,   muddatsiz nekumulyativ 
imtiyozli aktsiyalar, emission daromad, sof foyda hisobidan shakllantirilgan zaxira 
summalari va o‘tgan yillarning taqsimlanmagan foydasidan tashkil topadi. 
Tijorat  banklari  ikkinchi  darajali  (qo‘shimcha)  kapitali    kreditlardan 
ko‘riladigan zararlarni qoplashga mo‘ljallangan zaxiraning riskka tortilgan aktivlar 
miqdori  1,25  foizidan  oshib  ketmaydigan  qismi,  qayta  baholash  zaxirasi, 
subordinatsiyalashgan  qarz  majburiyatlari  va  konsolidatsiyalashgan  sho‘‘ba 
korxonalarini tashkil etish maqsadiga yo‘naltirilgan qo‘yilmalarni o‘z ichiga oladi.
 
 
O‘zbekiston  tijorat  banklari  kapitalining  tarkibi  va  uning  yetarliligiga 
qo‘yilgan talablar Markaziy bankning 1998 yil 2 noyabrda tasdiqlangan 420–sonli 
«Tijorat  banklari  kapitalining  yetarliligiga  qo‘yiladigan  talablar  to‘g‘risida 
Nizomi» asosida tartibga solinadi.  
O‘zbekiston tijorat banklari birinchi darajali kapitali tarkibiga xalqaro Bazel 
andozalaridan  farqli  o‘laroq,    bankning  ustav  kapitalidagi  valyuta  qismiga  teng 
bo‘lgan  valyuta  aktivlarini  qayta  baholanish  hisobiga  tashkil  etilgan  devalvatsiya 
zaxirasi  alohida  manba  sifatida  e’tirof  etiladi.  Shuningdek,  tijorat  banklarining 
joriy yildagi sof foydasi ikkinchi darajali kapitali tarkibiga kiritilgan.  
Mazkur paragrafning poyonida ta’kidlash mumkinki, tijorat banklari passiv 
operatsiyalari  natijasida  aktiv  operatsiyalar  uchun  zarur  bo‘lgan  resurslarni 
shakllantiradi, banklarning passiv operatsiyalari xarajatlarni keltirib chiqaradi.